Modro blago: neonacizam i čarobni štapić

Gradsko pozorište Podgorica: Stevan Koprivica (po motivima istoimenog romana Dušana Kostića), "Modro blago", red. Staša Koprivica

“Modro blago” Dušana Kostića uklapa se u dugu tradiciju rado čitanih avanturističkih romana o dječijoj družbi, koji daju pogled na svijet iz dječije perspektive, ostavljajući odrasle tek na rubu događaja, a radnja se odvija u svakodnevnim, bliskim, dobro poznatim prostorima kuće, škole, naselja. Kostićev roman (objavljen 1963) prati družinu hercegnovskih sedmaka i osmaka, koji tražeći mitsko blago cara Lazara ukrštaju puteve sa grupom nacista, koji takođe traže zlato, u ovom slučaju vrlo konkretno – ono koje su krvavo opljačkali i zakopali pri povlačenju na kraju Drugog svjetskog rata. Na kraju pustolovine djeca, umjesto opipljivog, simbolično stiču “modro blago”, odnosno uče o dobru i zlu, pravdi i nepravdi, empatiji, poštenju, odgovornosti i prijateljstvu. Kostić je svoj roman smjestio u šezdesete godine prošlog vijeka, vrijeme koje nam je po mnogo čemu, između ostalog i komunalnom aspektu odrastanja (normalnost toga da se djeca gotovo po cijeli dan igraju vani sa drugom djecom, praktično bez kontrole, a opet pod paskom raznih pripadnika društvene zajednice, od komšija pa sve do kvartovske “narodne milicije”), već prilično daleko.

Predstava Gradskog pozorišta Podgorica bazirana na romanu, koji je adaptirao Stevan Koprivica, u režiji Staše Koprivica, ostaje u tom vremenu – nekom prelazu između šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, što je predstavljeno kako kostimima, tako i epizodama i referencama utkanim u radnju, kao što su likovi karikiranog “narodnog milicajca” i mladića “galeba”; oslovljavanja sa "drugarice" i "drugovi", "pioniri" i "omladino"; lupanje tek kupljenog prvog televizora šakom da proradi; pominjanja sindikata, radnih akcija i druga Tita... Ovaj izbor izostanka rekontekstualizacije ili osavremenjivanja po sebi ima opravdanje, imajući u vidu da se ponuđena priča manje-više može odvijati samo u društvenoj atmosferi sveopšte bezbjednosti i komunalne brige o djeci, atmosferi duboko uvriježenog uvjerenja da “pioniri ne lažu” i da je učenje istima najvažnije, kao i da “narod koji ima takvu omladinu ne treba brinuti za svoju budućnost”. Međutim, evidentno je da je ovaj društveni kontekst dat uz pojednostavljivanja, preizraženu humornu naivnost i sentimentalnost, kao izvor izazivanja smijeha za odrasle – dakle, kroz nostalgični pogled odraslih na sopstveno (idealizovano) djetinjstvo.

Sličan je pristup i svevremenim temama kojima predstava, prateći roman, pokušava da se bavi (raspoznavanje dobra i zla, pitanje da li je pravo blago materijalno ili duhovno, školski život, porodični odnosi, prijateljstva i prve ljubavi, itd), ali i onima dodatim, kao što je život bez oca i moguća preudaja majke, koje su po sebi veoma bitne, ali u predstavi tek ovlaš dotaknute, rasplinute, nefokusirane, krajnje pojednostavljenje, do ivice banalizacije. Ovome u najvećoj mjeri doprinosi izbor da se u izvedbu uvedu elementi bajke u komercijalnom, podilazećem haripoterovskom maniru, čime je od dobre avanturističke priče sa naglašenim društvenim kontekstom i humanom porukom bespotrebno napravljena svojevrsna papazjanija. U predstavi se tako pominju, pored legende o Lazarevom blagu koja djecu podstiče na pustolovinu, i blago koje su opljačkali nacisti, i gusarsko blago kraljice Teute, te blago kao ulaz u drugi, podzemni svijet, koji naći znači postati “gospodar vječnosti”, koga čuvaju “čuvari tajne”, a ko pokuša da uđe nepozvan, stići će ga “strašna smrt”.

Izborom da pred kraj predstave podzemni svijet jednostavno volšebno proguta koga treba, anuliran je i njen najveći tematsko-značenjski potencijal, koji leži u uvođenju motiva vrlo aktuelnog i sve jezivije raširenog, sve glasnijeg i javnijeg neonacizma. Naime, fašistička retorika, ideje o višim rasama i nadljudima, spremnost na istrebljene ostalih, totalitarnost, anti-humanizam i sve ostalo što se, sedamdesetak godina od poraza najgore i najsramotnije demonije u ljudskoj istoriji javlja u još strašnijem, perfidnijem, globalnijem vidu, jednostavno ne nestaju zamahom čarobnog štapa, koliko god dobra osoba mahala njime (naročito kada je predstava deklarativno namjenjena djeci starijoj od osam godina).

Rediteljski pristup konvencionalan je, ilustrativan, sa naglaskom na filmsku kontrolu pripovijedanja. Paralelni tokovi radnje, koji prate grupu djece, te grupu neonacista, šematski se smjenjuju pomoću zatamnjenja i nedojmljive kratke dinamično-napete, filmične muzičke teme (kompozitor Srđan Marković).

Likovi dječije-omladinske družine, uglavnom su redukovani na status u grupi, ali svako od glumaca ipak je uspio da svoj lik karakterno skicira i učini dojmljivim i prepoznatljivim, pa je tako Žarko Vuleta Markovića zamaštani spiritus movens avanture, njegovu sestru bliznakinju Miru Jelena Simić oblikuje kao odlučnu i hrabru pametnicu, druga iz razreda Polpetu Pavle Popović gradi kao trapavka, a Zujo Vukana Pejovića je prije svega zaljubljen u Miru. Likovi odraslih, Mirine i Žarkove majke (Branka Femić), policajca Mudroše (Emir Ćatović) i hvalisavog besposličara Brbe (Goran Slavić) blaže ili oštrije su karikirani i tipološki definisani, u šta se, čarobnjačkim moćima uprkos, uklapa i samosvojna bivša nastavnica, drugarica gospođica u pitoresknoj interpretaciji Maje Šarenac. Dejan Đonović liku neonaciste Ditriha dao je preko potrebnu dozu prijeteće ozbiljnosti i stvarne opasnosti, koja je kasnije poništena čarobnim nestajanjem sa lica zemlje; dok je njegova pomoćnica, eksperimentalno odgojena u kampu, istrenirano-robotizovana Elza (Jelica Vukčević), na kraju doživjela podjednako neuvjerljivu transformaciju u zaljubljenu dobricu. Vidna je glumačka energija, radost igre i odlična uigranost, naročito u mnogobrojnim koreografsko preciznim, ali i izrazito konvencionalnim grupnim scenama, koje su najčešće i prezasićene gegovima i verbalnim dosjetkama, namijenjenim prvoloptaškom zasmijavanju publike (ilustrativna je recimo duga scena u kojoj policajac ispituje djecu šta su radila u tvrđavi, dok se oni domunđavaju, sapliću, mlataraju, smišljaju najrazličitije laži).

Kostimi Magdalene Klašnja u maniru stilizovane retro-mode iznimno su maštovito-bogati, dopadljivi i ukusni, potentni kako u karakterisanju likova upečatljivim pojedinostima (npr. pulover sa planetama koji nosi Žarko), tako i u izgradnji specifične poetične atmosfere. Scenografija (Vladislava Munić Cunnington) stilizovana između nagovještaja bajkovitosti (što je dodatno naglašeno upotrebom svjetla i dima) i realističnosti – pokretna kulisa koja predstavlja različite djelove starog grada, te dječija soba blizanaca obilježena krevetima na sprat na točkiće, na kojima se čita i sanja, i sa kojih se jezdi u avanture, stilski je adekvatno uklopljena u postavku.

Predstava “Modro blago”, iako površno dopadljiva, uklapa se u olakotni, neodgovorni manir izvedbi koje biraju da ne znaju kojem uzrastu djece se prvenstveno (što ne znači isključivo) obraćaju, i teže prvenstveno komercijalnom uspjehu pod parolom “zabave za cijelu porodicu”.