Sin: Ljubavlju linčovana mržnja

Kraljevsko pozorište Zetski dom: Mirjana Medojević, "Sin", red. Mirko Radonjić

U pozorištu Zetski dom, baš na 29. novembar, Dan republike bivše Jugoslavije, izvedena je premijera predstave “Sin” po tekstu spisateljice Mirjane Medojević, a u režiji Mirka Radonjića, čija je okosnica upravo suočavanje sa posljedicama ratnih zločina i iščezavanja nekadašnje države.

S obzirom da je spisateljica iz Crne Gore, možemo reći da je namjera teksta da samokritično problematizuje učestvovanje Crnogoraca u skorašnjem ratu iz devedesitih i počinjene zločine, a sve to kroz jednu tragičnu porodičnu priču. Ne zalazeći u ideološku obojenost konkretne priče, ona svakako sadrži karakter univerzalnog, sadrži vječiti patos koji proističe iz odnosa krvoloka i žrtve, podjednako i fatalistički upletenih u mrežu mržnje, osvete i niskih pobuda. 

Dramska okosnica sadrži se u tome što sin Senad (Omar Bajramspahić) pronalazi svog biološkog oca Dimitrija (Srđan Grahovac) koji je tokom rata devedesetih silovao njegovu majku Senadu, i sveti se preko Dimitrijeve ćerke Marije (Marija Đurić), a oboje u neznanju ko je zaista Senad. Kada dolazi do tog otkrića, ono je u predstavi  katarzično, bolno saznanje koje vodi u pročišćenje, a umjesto izvjesne smrti kao kazne za počinjene grijehe, još gora kazna koja sustiže likove u drami je samo njihova savjest.

Reditelj je ovu bolnu priču prenio na scenu konstantno rušeći svijet fikcije, uključujući čitanje drame, razgovor sa publikom, intervencije reditelja, čitanje članaka iz novina, unoseći u predstavu dozu humora, jezički razigravajući i razgrađujući mehanizam priče, a opet ne umanjujući ozbiljnost i snagu diskursa. Rediteljski pristup je na mahove metateatralan, glumci i reditelj povremeno se isključuju iz svijeta fikcije drame i govore u svoje ime o samom tekstu i procesu rada, ali sa dozom ironije, podsmjehujući se tendencijama dokumentarnog u pozorištu, nemarnosti društva za pozorište, malicioznim komentarima o djelanju pozorišnih radnika, itd. Ono što je interesantno, jeste upravo taj metateatralni postupak kojim se otkriva što se dešava „iza“ predstave tj. tokom procesa rada, gdje se gledaocu pruža mogućnost povlašćenog ulaska u kreativni svijet glumaca i reditelja. Oni otkrivaju kako čitaju tekst, kako ga doživljavaju, kako vježbaju i koje su moguće intervencije u interpretaciji značenja teksta, čineći gledaoca saučesnikom u toj avanturi.

Ovakva režija prenosi sliku  o međusobnom povjerenju i bliskosti između svih uključenih u stvaranje predstave počevši od glumaca, reditelja do spisateljice, koji međusobno tokom predstave pričaju o predstavi, a uz to se i direktno obraćaju publici. Međutim, željeni efekat spontanosti komunikacije sa publikom, uvijek je djelimično efikasan, jer publika na to reaguje izostankom aktivnog učestvovanja i zadržavanjem svoje uloge pasivnog posmatrača. Predstava u sebi sadrži elemente postdramskog pozorišta koji potiču od ovih povremenih „provala realnog“ na sceni (lemanovski rečeno) i pokušaja da se publika samim jezičkim sredstvima stavi u poziciju odgovornosti u odnosu na događanja u društvu, ali isto tako idejno je podređena radije dramskoj dimenziji teksta nego nekoj samosvrsishodnoj performativnosti.

Prostor (scenografija Mirko Radonjić) je dinamičan, transformiše se tokom predstave u zavisnosti od tačke u zapletu, stilizovanog i svedenog  realizma u funkciji dočaravanje atmosfere radnje koja počinje na veče Božića u skromnom, manje više tipičnom crnogorskom domaćinstvu. U tom smjeru su odrađeni i fini kostimi Line Leković koji plastično  približavaju promjene unutrašnjeg stanja likova i toka radnje.

Srđan Grahovac je uobičajeno prenio na scenu sopstveni temperament, žestinu i spontanost igre, tumačeći sebe kao glumca i lika Dimitrija Mojanovića, silovatelja, ratnog zločinca, a opet čovjeka, tako malog u svojoj niskosti i velikog u želji da se iskupi ljubavlju za svoje grijehe. Marija Đurić uvjerljivo tumači lik Marije, odlučne i slobodoumne žene bez predrasuda o pripadniku druge religije, možda simbol nove generacije koja ne želi uspomene na ovdašnja međunacionalna neprijateljstva i živi za pomirenje. U ulozi Senada je Omar Bajramspahić sjajno odigrao sina osvetnika, prenio svu unutrašnju tjeskobu, prazninu, tugu i nespokoj neželjenog djeteta rođenog od silovane majke. Mržnja kojom je Dimitrije bio zadojen tokom rata, zaokuplja i Senada koji kroz svoju osvetu nastavlja istorijski kontinuitet – no reditelj u tumačenju teksta odustaje od pesimisičkog kraja  (da Marija ubije Senada kako nalaže tekst) i odabira da ona stane na put balkanskom nasljeđu osvete i ostavi ljude koji su načinili zlo da trpe teret sopstvene savjesti.

Na nivou ideje predstave to i ostavlja nadu da predstojeće generacije neće više ići u naplatu tuđih grijehova. Da će ljubav pobijediti. Jer egzistencijalno gledano  ne postoji razlika između žrtve i zločinca, njihova suprostavljenost je apsurdna, vještački izazvana, a istina se pronalazi u samoj suštini ljudske prirode.