Kraljica intimno
„Jelena Savojska“, tekst Marija Sarap, reditelj Zoran Rakočević; KIC “Budo Tomović”, KC “Nikola Đurković” i „Korifej teatar“
Festival „Makado“ otvoren je 7. febrauara premijerom predstave „Jelena Savojska“ koju je, po tekstu Marije Sarap, režirao Zorana Rakočević. Tekst polazi od jedne “izvrnute” perspektive u kojoj Jelena Savojska posthumno promišlja svoju prošlost i evocira najdramatičnije događaje iz svog života. Autorski postupak isključuje zaokruženu radnju, biografski hronotop i realistički prikaz događaja. Umjesto toga, poetski se obrađuju njeni unutrašnji doživljaji, sjećanja u kojima se pojavljuju slike, mirisi i zvukovi. Tako se scenski prostor otvara za intimno oslikavanje njenog unutrašnjeg svijeta, strahova, misli i osjećanja, dok se biografske činjenica o njenom životu koje su povezane sa njenim društvenim statusom samo reflektuju kroz njenu intimu.
Jelena Đukić lik kraljice Jelene oblikuje kroz performans koji uključuje inventivan pokret na sceni i stalne improvizacije kojima se senzibilitet glavne junakinje i njene emocije čine opipljivima. Njen glumački izraz nije u funkciji kreiranja realističkog portreta kraljice Jelene, već stvaranja poetskog otiska njenog bića, kojim se naglašava njena ranjivost, velikodušnost i ljubav prema bližnjem. Ona je u savremenom kostimu (Ivanka Vana Prelević), a njeno izvođenje kreće se od naracije, preko muzičkog izvođenja teksta u stilu roka i bluza do poigravanja sa logikom i zvučnošću jezika, što sve ostavlja utisak kao da sama komponuje muziku uživo uz izvođača Bojana Peka Minića, koji je autor muzike za ovu predstavu.
U ovoj inscenaciji ključni elemenat je muzika koja predstavi daje karakter i muzičkog događaja, budući da izvođač Bojan Peko Minić, koji je sve vrijeme prisutan na sceni, izvođenjem na gitari ili vokalno, svojim glasom, muzički komentariše Jelenina sjećanja. Atmosfera koja se muzički kreira katkad je melanholična, kao u sceni u kojoj se kraljica Jelena prisjeća rano preminule sestre Sofije, a nekad se muzički dočarava njen očaj i bol, kao na primjer u sceni u kojoj se sjeća stradanja kćerke Mafalde u njemačkom logoru Buhenvald.
Bez obzira što većinu teksta izgovara sama, uz pratnjuizvođača muzike i songova(Bojan Peko Minić), Jelena Đukić dinamičnu igru stvara i iz odnosa sa rekvizitima i prostorom, kojima izvođenju daje novi smisao i doživljaj istinitosti, naglašavajući sami segment igre. Scenom dominira konstrukcija koja se može porediti s kavezom koji umjesto rešetaka ima isprepletenu mrežu od lastiša, struktura koja je i u funkciji glumačkih improvizacija i istraživanja pokreta Jelene Đukić, a koja takođe stvara čitavu mrežu označitelja tokom izvođenja. Čini se efektnim sanjalački ambijent koji kombinuje elemente noćnog kluba, kancelarije i palate i u kojem se publika stalno poziva da zajedno sa glumicom mašta o tome ko je zapravo Jelena i šta je mogla da bude. Scenografija Ivanke Vane Prelević igra nemalu ulogu u konstrukciji značenja ove izvedbe. Otkrivajući svoju umjetničku artificijelnost, ona pokazuje segment ludičkog – stilskog poigravanja sa formom i sadržajem kojim se podvlači utisak da smo u svijetu konstruisane umjetničke stvarnosti, koja je već više konceptualna nego realistična.
Režija Zorana Rakočevića naglašava unutrašnju dramu glavne junakinje u vezi sa tragičnim biografskim događajima, izbjegavajući njihov detaljan opis, kao i opis konteksta – što ostavlja gledaocu mogućnost da nadoknadi taj neizrečeni dio sopstvenom imaginacijom i emocijom. Stoga, ovdje se čini da je reditelj imao senzibiliteta da ponajbolje iskoristi potencijal koji je dat pozorištu kao izvođačkoj umjetnosti, da kroz slobodu igre, mašte, izvođačku vještinu i jednostavnost izraza stvori neposredan odnos s gledaocem.
Međutim, sama ideja da je ovaj lik moguće otrgnuti iz istorijskog i ideološkog konteksta čini se pogrešna. Sama odluka autora da osvijetle unutrašnji život upravo ove, a ne neke druge junakinje predstavlja konkretan ideološki izbor. Nije, naime, moguće baviti se pozorišno intimom ove istorijske ličnosti ideološki neutralno. Čak i ako je riječ o nekoj vrsti „neosviješćene“ monarhističke ili nacionalne nostalgije, to je opet (nesvjesni) ideološki izbor. Bilo bi dobro da su autori imali volje da kompleksnije zahvate u ličnost kraljice Jelene, one njene slojeve koji nam se čine kontroverznim, politički uzbudljivim i značajnim, uključujući i, na primjer, njen stav prema nadolazećem italijanskom fašizmu. Te stvari su, nažalost, ispuštene. Kao da autori nisu imali dovoljno smjelosti za taj dublji zahvat u njenu ličnost, koji bi možda iznio na površinu neki skriveni dramski potencijal, zadovoljivši se idejom da opštepoznate stvari o njoj iskoriste za jedan scenski uzbudljivo predočen, ali ipak površan i dopadljiv, bajkoviti prikaz iz kraljevskog života.