Robinzon Kruso: Galimatijas horora i komike

Kraljevsko pozorište „Zetski dom“: „Robinzon Kruso: priručnik za apokalipsu“, po motivima romana „Robinzon Kruso“ Danijela Defoa, red. Petar Pejaković

U Kraljevskom pozorištu „Zetski dom“ na Cetinju 23. oktobra premijerno je izvedena predstava (13+) „Robinzon Kruso: proručnik za apokalipsu“ u režiji Petra Pejakovića. Samim podnaslovom nagoviješteno je da ovo neće biti doslovni, to jest Defoov „Robinzon Kruso“. To se i obistinilo – dobili smo jedan krajnje različit pozorišni narativ koji osim likova Robinzona i Petka, ili tačnije njihovih imena, i početne situacije (život na pustom ostrvu) više ništa ne povezuje sa izvornim tekstom.   

Dramaturzi Dušan Murić i Rajko Radulović pošli su od jedne negativne savremene analogije sa Defoovim romanom – svijet je danas toliko ekološki devastiran da bi se Robinzonovo manje-više idilično pusto ostrvo danas, u nekoj savremenoj replici ovog romana, moralo pojaviti kao ostrvo zatrpano otpadom. Početna ideja je očito bila da se na jedno takvo, ekološki ugroženo ostrvo – koje sugeriše savremeno stanje civilizacije i njen odmak od vremena u kojem je Defo pisao svoj roman – iskoristi kao polazište za kritiku različitih savremenih otuđenja, dehumanizacije i uništavanja prirodnih i ljudskih resursa.  

Ali, ubrzo se ispostavlja da se ta negativna prostorna analogija sa izvornim tekstom ne može dalje razvijati jer se ta situacija sumiranja stanja civilizacije na jednom izolovanom, pustom ostrvu ne može dalje koristiti, a da se ne upadne u rizik nekoherentnosti i nelogičnosti. U ovoj predstavi se, međutim, za to ne haje. Gdje god da je ovo ostrvo, do njega će ipak stići horde nekakvih čudovišta, građevinski investitori, izbjeglice, kolonije djece-bombaša koja se driluju za terorističke akcije, trgovci ljudskim organima, čak i Crnogorci i Crnogorke (tako će na ostrvo stići i jedna mlada djevojka koja je napustila Crnu Goru zbog toga što policija nije adekvatno reagovala na obijanje njenog stana?!). Ovdje će, na ovom ostrvu, biti čak organizovana i audicija za najboljeg Robinzonovog prijatelja i pritom nećemo imati pojma kako su čak ovamo stigli svi ti kandidati. Desiće se i mnoge druge stvari koje po bilo kakvoj prostornoj logici ovdje ne mogu da se dese. A onda se motivacijska logika narušava i u okviru svake od tih sekvenci. Ne možemo da razumijemo zašto se junaci međusobno biju, ko i zašto pada na sceni i umire, čiji organi se vade i zašto, šta se uopšte dešava. Na sceni vlada opšta motivacijska zbrka koju je nemoguće prevazići.    

Dok fokus predstave stalno izmiče, nekontrolisano se širi i uopštava, sve se više udaljavamo od nade da ćemo zaokružiti bilo kakvu temu. Ekološka katastrofa, militarizam, grđevinski lobiji, terorizam, digitalizacija, otuđenje i dehumanizacija, izbjeglištvo, crnogorska nacionalistička sporenja – sve to (i više od toga) je u igri. Nijedna od tih tema se ne razvija na pozorišni način. U ovoj predstavi Robinzona će glumiti žena (glumica Jelena Laban) i u uvodnom dijelu predstave ona će (kao naratorka) potencirati tu činjenicu. Međutim, tokom predstave na nju se više nijednom nećemo vratiti, to jest ostaćemo potpuno uskraćeni za mogućnost da shvatimo u čemu je značaj pomjene pola glavnog junaka/kinje. Ono što na kraju  razaznajemo je samo jedna hrpa uopštenih, nabacanih i sumornih skica o civilizacijskoj autodestrukciji koja najavljuje ni manje ni više nego – apokalipsu.

Ovo predstava veoma je ambiciozna, isključiva i eksplicitna u pogledu kritičkih namjera i civilizacijskih prognoza. Ako bismo apstrahovali njene poruke, zaključili bismo da je njen antropološki pesimizam toliki da gotovo da poziva na suicid. Ali (srećom?) ona nema dovoljno koherentnosti da proizvede takvo osjećanje.  Relevantnost tih (sumračnih) tema dezavuiše se na sve moguće načine. To se ne postiže samo tematskom neusredsređenošću, površnoću, dramaturškom nerazvijenošću i gomilanjem opštih mjesta, već i jednom stalnom žanrovskom zbrkom. Insistiranje na dosjetkama i humoru po svaku cijenu stalno se kombinuje sa zloslutnim prognozama i šokantnim motivima. Scena u kojoj jedan junak  (Goran Vujović) Robinzonovim roditeljima (Ognjen Sekulić i  Nemanja Todorović) saopštava vijest o smrti njihovog sina ubrzo prerasta u skeč u kojem se ismijava smrt i sugeriše (nerazumljiva) ljubomora između ovo troje junaka, a scena u kojoj Marija Labudović govori o ostrvu Bravo (koje je nastalo skupljanjem ekološkog otpada i koje je vjerovatno i poslužilo kao realni savremeni prototip ostrva na kojem se razvija radnja u ovoj predstavi) svoju dokumentarističku autentičnu snagu ubrzo gubi usljed ničim izazvanih komičkih intervencija („Ova riba je progutala šerpu, a ova krst“, itd.). Teško da se ovdje može govoriti o crnom humoru, apusrdu ili grotesci u bilo kom smislu: sve ovo doživljavamo kao neumjesno, nešto što je nastalo slučajno, zbog same potrebe da se po svaku cijenu napravi bilo šta neočekivano i „efektno“.   

I sve to praćeno je jednom površnom i konvencionalnom didaktičnošću, omalovažavanjem i (istovremeno prozivanjem (mlade) publike. Glumica Jelena Laban u jednom trenutku direktno se obraća publici pozivajaći nas (mlade među nama) da se bolje informišemo o dječjim ljudskim pravima. Na drugoj strani se ta ista publika, koja se na ovaj način infantilizuje, proziva, omalovažava i osuđuje. U uvodnom dijelu predstave se naratorka (koja će kasnije preuzeti ulogu Robinzona Krusoa) obraća publici predlažući nam da pristupimo ovom romanu onako kao što bismo pristupili nizu tutorijala sa jutjuba s upustvima kako preživjeti na ostrvu i tako se publika omalovaža i proziva zbog pretpostavljenog korištenja interneta (umjesto čitanja lektire).  

Možemo da zamislimo različite zanimljive načine na koji bi se ti oklevetani tutorijali mogli iskoristiti u pozorišne svrhe. Ali umjesto toga, autori ove predstave smislili su da naprave ovaj „nesvakidašnji“ pozorišni projekat za mlade ne bi li ih ovim galimatijasom horora i zafrkancije, podilaženja i osude ubijedili da više nikad ne bacaju plastične kese, da mrze ratove, kontrolišu upotrebu digitalnih medija, preziru šovinizam, odbace sve što ne valja na ovom svijetu i postanu dobri i humani ljudi.  

Ova predstava jednostavno ne može da izdrži bilo kakvu kritiku, čak ni na osnovnom nivou naracije, motivacije, koherentnosti i prihvatljivosti njenih značenja. Svi njeni ostali izvedbeni elementi (gluma, scenografija, muzika, kostimi) time su unaprijed kompromitovani, kao što je kompromitovana i sama potreba da se oni posebno analiziraju.