Teška tema za laku formu

 „Država, zamislite“; prema Platonovoj „Državi“; reditelj Ilija Gajević; dramaturškinja Milana Matejić; Dramski studio „Prazan prostor“

 

„Država, zamislite“ – ovaj naslov kao da bi bolje pristajao pozorišnoj predstavi za djecu nego „odraslom pozorištu“: lako možemo da zamislimo jedan, ili više uskličnika na njegovom kraju, kao emfatični poziv mladoj publici da imaginira državu (neku, možda idealnu), ili kao poziv na neki oblik djetinjaste začuđenosti pred državom kao političkom tvorevinom (kojoj pozorište treba da udovolji). Taj infantilni ton iz naslova povremeno čujemo i tokom ove predstave (premijerno izvedene 23. septembra u „Praznom prostoru“). Ali, samo povremeno: neke zapitanosti poput, na primjer, one o (ne)mogućnosti društvene kohezije u uslovima dubokih socijalnih podjela (da li različite klase zapravo žive u jednoj ili više država?) ili one, anarhistički intonirane, o (ne)potrebnosti postojanja ovakve političke tvorevine (da li nam je država uopšte potrebna?) – teško da bi pale na pamet nekom djetetu. I tu počinje zbunjenost koje se nećemo osloboditi do kraja.

Autori su žanr predstave odredili kao „performativno predavanje“. Platonova „Država“ se uzima kao klasično referentno polazište za različite konvencionalne, nekonvencionalne i lateralne, mejnstrim i polemičke, subjektivne, kolokvijalne i druge komentare Platonovog teksta i političkih ideja o državi. Temeljna situacija je predavačka: glumci Slaviša Grubiša i Bogdana Kostić čitaju fragmente iz Platonove „Države“ (nekad i „fragmente“ kojih nema i ne može biti u ovom tekstu, i koje treba da prepoznamo kao umetnute), koriste tablu za grafička predstavljanja različitih ideja, povremeno insceniraju neke situacije, obraćaju se publici kao inventivni predavači koji stavljaju u pogon imaginaciju, lična iskustva i mišljenja o državi i stvarima koje su sa njom u vezi. Performativnih elemenata, onih koji prevazilaze nivo didaktičke ilustrativnosti ima veoma malo: tek na samom kraju, u inscenaciji Platonovog Mita o pećini, preći ćemo na taj „viši“ performativni nivo.

Treba odmah reći da nije nužno da žalimo zbog manjka „čiste pozorišne supstance“. Zašto ne bismo  sebe mogli da zamislimo kao publiku jednog inscenacijski oskudnog, ali saznajno uzbudljivog perfomativnog predavanja o Platnovog „Državi“ ili državi uopšte? Tema je važna, mnogo je zagušljivosti oko nje, mogao bi se taj prostor malo provjetriti. I uostalom, malo starog, dobrog filozofsko-političkog razmišljanja ne mora da škodi pozorištu. Šta god mislili o (ne)teatralnosti filozofskog pozorišta (koje se uselilo u neka regionalna pozorišta), svakako je zanimljivije pratiti na koji način se mišljenje preoblikuje u pozorišnom kontekstu nego gledati „prave predstave“ kojih ujutro više ne možemo da se sjetimo. Dakle, jedna pozorišna filozofsko-politička lekcija o državi za odraslu publiku – zašto da ne?

Ali, to nije nimalo lak zalogaj, mnogo toga moralo bi biti obuhvaćeno tom lekcijom. Ova tema je značenjski krajnje opterećena, počevši od samog Platonovog teksta za koji i prosječno obrazovan čovjek zna da je „sumnjiv“, da možda vuče na totalitarizam, što znači da se ne može uvesti u pozorište tek tako, bez ikakve polemike. A onda, cijeli taj državnički diskurs toliko je narastao, primio u sebe ko zna koliko teorijskih mišljenja, ideja o državi koje traže pravo glasa, argumenata i kontra-argumenata, a onda i živih i aktuelnih loših iskustava, podozrenja i političkih nada. Sve bi se to moralo naći u igri, od toga bi se moralo krenuti.

Ova predstava, međutim, ne ide u susret takvim očekivanjima. Cijeli taj misaoni kompleks ovdje se pretrčava nabacivanjem ideja za razmišljanje o pojmovima iz „Države“, otvaranjem nekoliko pitanja. Povremeno čujemo glasove koji su zanimljiviji, koji bi mogli dovesti do saznajnog pomjeranja, ali oni se ovdje kombinuju sa opštim mjestima, nekad i banalnostima, i infantilnim pozorišnim konvencijama (poziv publici da zamisli sigurno mjesto, koje bi trebalo da nam osigura država, ili da sve ovo primi kao neku vrstu pozorišne čarolije kojoj se može i ne mora vjerovati). Ono što je saznajno važno i koherentno žrtvovano je jednostavnosti, površnosti, lepršavosti, raznovrsnosti, ludičko, šarmu, zapravo – ukusu dječje publike.

Na kraju, stiče se utisak da jedna ovakva, transgeneracijska, nepretenciozna, lagana pozorišna zabilješka na margini velike Platonove „Države“ nije mogla u sebe da primi ni ovaj tekst ni samu temu koja prosto mora biti teška, da su tu negdje pobrkani lončići i da je ta loša procjena „fabrička greška“ koju izvjestan pozorišni šarm ove predstave nije uspio da ispravi.