Obožavateljka: ne-loše i nevažno

Kraljevsko pozorište Zetski dom: Mate Matišić, "Obožavateljka", red. Ana Vukotić

Predstava „Obožavateljka“ Ane Vukotić kombinuje dvije jednočinke Mate Matišića: „Obožavateljica“ iz trilogije „Ljudi od voska“ i „Autogram za Milicu“ iz tetralogije „Moji tužni monstrumi“. Na kraju ove predstave, glavni protagonist Viktor/Mate, dramski pisac, direktno se obraća publici, autopoetičkim iskazom o korištenju autentične životne građe u svojim dramama i umjetnosti uopšte. Nepovratno doživljavanje samog sebe i ljudi oko sebe kao likova, odnosno odluka da se u drami umjesto izmišljenih događaja nađu stvarnosni – selektivno odabrani, oduhovljeni piščevim duhom i podignuti na simbolični nivo – kod ovog pisca izaziva grižu savjesti i osjećaj da su njegove „dramske adaptacije“ „grijeh“. Ovi metateatralni iskazi, koji vode ka potrebi da se „isprave neke netočnosti“ i odigraju neki od u tekstu/predstavi napisanih/izvedenih događaja kako su se, navodno, zaista zbili, nalaze se u „dramskom pogovoru“ na kraju „Ljudi od voska“. Ovaj pogovor ukazuje na ono što bi se moglo označiti kao centralne i najizazovnije preokupacije ove zbirke od tri jednočinke labavo povezane istim likovima, radnjama i temama: odnos (ne)pouzdanog sjećanja i (ne)postojanog identiteta koji na njemu počiva, te sveopšta relativnost istine.

Druga zbirka, „Moji tužni monstrumi“, povezana je sa prvom na sličan način na koji su prepletene i jednočinke u prvoj, i takođe gotovo pirandelovski preokupirana metateatralnim odnosom upitne stvarnosti i raslojene iluzije. Osnovna poveznica je lik Viktora (u prvoj zbirci) / Mate (u drugoj), popularnog rok muzičara iz jugoslovenskih osamdesetih, a sada uglednog multimedijalnog umjetnika (dramskog pisca, scenariste, kompozitora i džez muzičara). Kako su već primijetili proučavaoci upućeniji u Matišićevu biografiju, pisac je „performerski bezobzirno“ u obije zbirke upisao neke činjenice iz sopstvenog života (druga zbirka je čak podnaslovljena kao „dramski dnevnik“), čineći od Viktora/Mate svojevrsni alter-ego, kao protivurječan i fluidan lik u kome se miješa ono što je bilo i ono što je moglo biti, činjenično i moguće.

Kao skupovi mogućnosti, nestalni i pomalo sablasni (u smislu opsjednutosti duhovima prošlosti) djeluju i ostali likovi u predstavi (koja vjerno prati dramske tekstove), naročito Viktorovih/Matinih obožavateljki iz rokerskih dana, Jevrese i Milice, te lik njegove supruge Ane. Radnja obije odabrane jednočinke, koje se u predstavi odvijaju jedna za drugom, uz namjerno vidljiv prelaz (dramaturzi Željka Udovičić Pleština i Rajko Radulović), strukturno je vrlo jednostavna: u prvoj nekadašnja obožavateljka Jevresa iz Srbije dolazi u stan Viktora i Ane i tvrdi da sa Viktorom ima tridesetdevetogodišnjeg sina Nemanju, začetog nakon jednog koncerta. Taj sin je sada kriminalac i ubica u bjekstvu, te Jevresa traži da ga otac privremeno sakrije. Njena u početku apsurdna priča postepeno djeluje sve uvjerljivije, a sve se završava tragičnim raspletom u kojem Nemanja biva ubijen dok telefonski prvi put razgovara sa nepoznatim ocem. U drugom dijelu predstave prikazan je sukob Mate (Viktora iz prvog dijela) i posredno Ane sa hotelskim recepcionerom Stanislavom u Beogradu, zbog Stanislavove opsesivne i izjedajuće ljubomore, odnosno sumnje da je njegova supruga Milica prije četrdesetak godina spavala sa Matom nakon jednog od njegovih koncerta. Prilikom apsurdnog podvrgavanja Mate ispitivanju na detektoru laži, pokazuje se da Milica najvjerovatnije ipak nije spavala sa Matom, ali da je on bez obzira na to licemjeran, prijetvoran i prilično neosjetljiv.

Režija Ane Vukotić nepretenciozna je i isuviše malo umjetnički ambiciozna, oslonjena na tekst i glumce. Radnja se odvija na jednostavnoj, skicoznoj sceni sa par komada plišanog namještaja koji naznačuju prefinjeno uređen stan Viktora i Ane, a u drugom dijelu hotelsku sobu (scenografkinja Andreja Rondović). Vizuelno dominantno je golemo platno asimetričnog oblika u pozadini, na kome su cijelo vrijeme odvijanja predstave projekcije (Ivan Marušić Klif) koje se nameću pogledu, dok pri tome djeluju neodređeno i nesugestivno, pa čak i suvišno. Na njima se prvo smjenjuju neki pusti, sivi, hladni arhitektonski prostori, enterijeri i eksterijeri, povremeno „napadnuti“ nekim ružičastim žbunovitim cvijećem; pa psihodelične apstrakcije; te u drugom dijelu prikaz prostorije nalik na urednu nenastanjenu hotelsku sobu u vidu trodimenzionalnog prikaza koji se povremeno raslojava, i u koju povremeno prodiru ogoljene cigle. Bilo kakva težnja učitavanja nekog značenja ili atmosferičnosti u ove projekcije, kao što bi recimo bio pokušaj da se razumiju kao neko rastakanje i nagrizanje naizgled savršene spoljašnjosti i slično, uslijed njihove neinventivnosti djelovali bi nategnuto; dok prikaz TV programa bez signala na kraju predstave, osim beznačajnosti, proklizava i u banalnost.

Nedovršeno i nemušto djeluje i niz stolica u pozadini na kojima sjede likovi koji ne učestvuju u trenutoj sceni (što nije sprovedeno sasvim dosljedno). Iako se uklapa u metateatralne težnje i naglašavanje miješanja stvarnosti i mašte, vremenskih i prostornih planova, živih i mrtvih...ovo djeluje prvoloptaški, a imajući u vidu udaljenost stolica od publike i slabu osvjetljenost, te pomenutu nedosljednost, stiče se utisak nedorečenosti i mlakosti. Isti utisak ostavljaju i pre-ilustrativni kostimi (Lina Leković) i isto takvih par muzičkih fraza (Aleksandar Radunović).

Kao jedan od najvećih izazova u bilo kojoj scenskoj postavci ovih Matišićevih tekstova djeluje rediteljsko stilsko „hvatanje“ njihove žanrovske složenosti i neodređenosti, u kojima se nijansirano prepliću (ali ne potiru) humor, ironija, apsurd, tragika, groteska, farsa... Iako se tome u predstavi očigledno težilo, te se u nekim trenucima i vrlo uspjelo uprizoriti trenutke neodlučnosti između smijeha i plača, izvođenje većine glumaca je ipak predstavu gurnulo ka (prilično isforsiranoj) komičnosti. Glumačkom nastupu generalno nedostaje svedenosti i suptilnosti, čime bi se postiglo nijansiranije prikazivanje njihovih unutrašnjih stanja. Ovo se naročito odnosi na Viktora/Matu, koga Dejan Ivanić gradi kao preglasnog, preteatralnog, isuviše nadobudnog: viče, uspija, mlatara rukama, ne skriva prezir prema Jevresi, sa premalo iznenađenja prima vijest o svom nepoznatom sinu. Ipak, Ivanić vrlo uspješno prikazuje jedan trenutak Matine unutrašnje borbe, koja se dešava kada od recepcionera čuje da je njegova supruga Milica gluvonijema: tada minimalističkim pokretima lica posreduje trenutak unutrašnje borbe – da li da se pravi da se i dalje ne sjeća, ili da ipak prizna istinu. Sličan problem, u još većoj mjeri, javlja se i u interpretaciji Marije Labudović, koja u lik Ane u prvom dijelu predstave unosi tonove histerirične prekarikiranosti, pa tako, recimo, vrišti, prska ostale likove pićem, naglašeno diše u papirnu kesu jer joj se „slošilo“ od novonastalih problema koji prijete da ugroze njen ušuškani svijet...

Sa druge strane, Ana Vujošević ostvarila je prilično uspjelu ulogu, upravo zbog tačne mjere svedenosti i suzdržanosti u nastupu, što je omogućilo nijansiran prikaz lika Jevrese. Vujošević balansira između prikaza žene koja je istovremeno priglupa, priprosta, naivna, u čudnom spoju submisivna i nametljiva; ali sa druge strane i dostojanstvena i tragična, kao osoba kojoj su teškoće sa kojima se bori, odlučna da se ne preda, omogućile dubinsko iskušavanje i poznavanje života. Dosta uspješan je i nastup Vukana Pejovića, koji je otjelotvorio Nemanju pomalo kao buntovnika bez razloga, ali i kao produkt kriminalnog društveno-političkog konteksta kome je presudno „kumovala“ generacija njegovih roditelja. Likovi Viktorovog prijatelja advokata i recepcionera Stanislava (obije uloge igra Vule Marković), zaposlenika srbijanske ambasade i Stanislavovog poznanika koji „posuđuje“ službeni detektor laži da nešto zaradi „sa strane“ (ova dva lika igra Goran Vujović) oštro su, teatralno ocrtane karikature, koje mahom povezuje napadnost i mizoginija. U predstavu je uveden i potpuno suvišan lik (malo je vjerovatno da bi jedan savremeni „fensi“ umjetničko-intelektualni par zapošljavao kućnu pomoćnicu u uniformi, a mnogo više vjerovatno da bi plaćao nekoga ko bi im „nevidljivo“ povremeno pomagao) kućne pomoćnice kod Viktora i Ane (Jelica Vukčević), koja djeluje kao da je „zalutala“ iz neke tradicionalno inscenirane nušićevske komedije: paradira scenom u uniformi, naglašeno poslužuje, hladi i masira Anu...

Utisak je da je glumačke interpretacije nekih likova – one koje su predstavu spustile na nivo prekarikiranosti – u velikoj mjeri odredila jedna površna izmjena u odnosu na dramske predloške: u njima Viktor/Mate i Ana žive u Zagrebu, a u predstavi su „preseljeni“ u Podgoricu. Nejasno iz kojih razloga (bilo da je riječ o prirodnom stanju ili nekoj vrsti mentalitetskog auto-ruganja), u većini crnogorskih inscenacija u kojima se kontekst rediteljskom intervencijom iz neke druge sredine prebaci u Crnu Goru, glumci kao da mahom počinju da u igru unose tonove teatralizovane bučnosti, prenaglašenosti, prostakluka, bez obzira na to da li su takvi tonovi svrhoviti u predstavi. Pored toga, iako je utisak da je ova izmjena bezazleno uvedena samo zato da se glumci ne bi zamarali hrvatskom varijantom jezika, u datom kontekstu u kojem je animozitet srbijanskog i crnogorskog nacionalizma zadobio ogromne i opasne razmjere, djeluje neukusno ovako ozbiljan problem tretirati na tako neproblematizovan način (u predstavi, između ostalog, advokat izjavljuje da mu ne bi bilo krivo da je Nemanja ubio još Srba; a Stanislav kuka nad „genocidom nad srpskom djecom“ koji su počinili ex-ju rokeri spavajući sa obožavateljkama koje su kasnije abortirale, i zdušno ubijeđuje Matu i Anu da ne treba da se osjećaju bezbjednim u Beogradu).

Predstava „Obožavateljka“ oslonila se uglavnom na tematski nivo dramskog materijala – teme odgovornosti, empatije, licemjerja, mizoginije, uvrnutog društveno-političkog okružja. Ove teme jesu bitne po sebi, ali su u dramama uopštene i ovlaš obrađene, a predstava u tom pogledu nije donijela nikakvo produbljivanje. Sa druge strane, metatetarski sloj promišljanja o istini i laži, etici i estetici, sadržaju i formi, pa time i prirodi pozorišta uopšte, koji je naglašen u tekstovima, u predstavi je skrajnut. Rezultat je prilično nedorečena i blijeda predstava, neodvažna i nemaštovita, ne-loša, ali ne ni važna.