Proces: Izgubljeno u rediteljskom prevodu
Crnogorsko narodno pozorište: Franc Kafka, "Proces", red. Dušanka Belada
Prema adaptiranom istoimenom romanu Franca Kafke, na maloj sceni CNP-a premijerno je izvedena predstava „Proces“ u režiji Dušanke Belade. Dramatizaciju potpisuju rediteljka i Jovan Bošković, koji je istovremeno i scenograf. Uloge u predstavi tumače Vukan Pejović, Jelena Minić, Jovan Dabović, Pavle Bogojević i Stefan Vuković, a izvođači muzike su Doria Nedović (vokal), Stefan Pavićević (saksofon), Martin Đorđević (bubnjevi), Enes Tahirović (klavijatura) i Slaven Ljuljić (bas-gitara/produkcija).
Inscenirati Kafkin „Proces“ sigurno je i zahtjevan i inspirativan rediteljski izazov, naročito u pogledu različitih mogućnosti upotrebe scenskog jezika za pozorišni prikaz stanja duha kroz koje prolazi Jozef K. (Vukan Pejović). Glavni lik stalno se kreće između totalne dezorijentisanosti, očajanja zbog nemogućnosti da razriješi misteriju svoje, njemu nerazumljive krivice i nade da je to ipak moguće, sve do samog kraja kada pristaje na svoju nemoć i pokorno savija glavu pred egzekutorima.
Rediteljka bira da nam, gotovo doslovce, prikaže radnju „Procesa“, u jednom realističko-teatralnom maniru. Maske na licu, koje djelimično skrivaju lica glumaca, uz ovako doslovnu interpretacije radnje i realističnu igru glumaca, ne mogu da obezbijede začudnost i zato ostaju samo rediteljski nedorečen teatralni element. Ovaj tekst, čija logika prkosi stvarnosti, zahtijeva začudnost koja bi morala biti suštinski fokusirana na apsurdnost položaja u kojem se našao Jozef K. i njegov položaj osuđenika koji ne može saznati razlog svoje krivice.
Kafkin „Proces“ neuhvatljiv je za interpretaciju. Kafkino djelo možda govori o dehumanizovanom, otuđenom i birokratizovanom svijetu iz kojeg je nestala svaka neposrednost, ili o svijetu u kojem više nema religijske svrhe ljudskog života, u kojem je na jalovost osuđen svaki ljudski trud da se sagleda smisao patnje, razlog za sudbinu koja je čovjeku dodijeljena. Istovremeno roman ipak otvara temu otpora u egzistencijalističkom ključu: niti koji se pletu oko Jezofa K. čine se fatalne, ali – da li je ovaj junak ipak mogao izbjeći svoj udes da se nije toliko plašio, da je odbacio krivicu, da nije pristao da pravdu traži od svojih siledžija? Nijedno od ovih mogućih čitanja „Procesa“ nećemo naći u inscenaciji Dušanke Belade.
Ovdje su samo vidljivi tragovi nastojanja da se kreira atmosfera košmara. Osim maski koje zaklanjaju polovinu lica glumaca, tu je psihodelični vizuelno-auditivni kod kojim se podcrtava enigmatičnost situacije. Scenografiju čini projekcija neoklasične građevine, koja je istovremeno i paravan iza kojeg se povremeno pomaljaju siluete likova, čime se takođe stvara ambijent košmara. Video materijal koji se projektuje na ovom paravanu sastoji se od različitih grafičkih elemenata koji aludiraju na Kafkino djelo, kao i od ubrzanih video snimaka kretanja glavnog lika kroz hodnike pozorišta. Iako su ovi video snimci potpuno na liniji interpretacije djela, oni nas udaljavaju od suštine, tako da ih doživljavamo kao vizuelnu razonodu za gledaoce. Nabolji utisak u cijeloj predstavi ostavljaju muzički elementi. Turobnoj atmosferi košmara doprinose škripeći tonovi elektronskog zvuka kao i izvođenja muzičkih sekvenci zagonetnog prizvuka, kao i iz Hičkokovih filmova (muzika Marija Mitrović).
Ovaj „Proces“ pokazuje kako je moguće biti vjeran tekstu i istovremeno iznevjeriti njegov duh. Stičemo utisak da korišteni scenski jezik ne odgovara Kafkinoj estetici i značenju „Procesa“ i da je tu došlo do potpunog mimoilaženja. Ovaj roman rediteljski je gotovo doslovno pročitan. Tako je Kafkin „Proces“ izgubljen u doslovnom rediteljskom prevodu.