Ana Karenjina: Karenjina u Praznom prostoru
Dramski studio Prazan prostor i Kraljevsko pozorište Zetski dom: Lav Nikolajevič Tolstoj, "Ana Karenjina", red. Mirko Radonjić
U jednoj sceni u predstavi „Ana Karenjina“ reditelj Mirko Radonjić izlazi na scenu i na zidu crta grafikon da bi nam predočio kako u Tolstojevom romanu vrijeme najbrže teče parovima koji se vole. I u ovoj predstavi, u kojoj je reditelj inscenirao svoju verziju čitanja djela, dodajući nova značenja kroz kombinaciju različitih scenskih izraza – pet sati proleti za čas.
Narativ romana predstava prenosi kroz predstavljanje izbora upečatljivih scena i opisa, pokrećući teme licemjerja u ljudskim i društvenim odnosima i psiholoških konstrukata ljubavi i strasti; postavljajući pitanja o vjeri, ratu, razlici između urbanog i ruralnog života, dokonoj i anksioznoj aristokratiji i prostodušnim seljacima, kao i o mnogo čemu drugome.
Pet aktera na sceni naizmjenično razmjenjuju uloge glumca, naratora, muzičara, pa tako Sanja Vujisić tumači Anu Karenjinu, Doli Oblonsku i Kiti Ščerbacku, Pavle Prelević lik Vronskog, Stive Oblonskog i sporednih likova iz romana, a Aleksandar Gavranić Ljevina ili pak naratora, dok je lik muža Ane Karenjine, ironično dat kroz muzički lajtmotiv na bas gitari na kojoj svira Ilija Gajević. Interesantno je izdvajanje sporednog lika Varenjke, koju tumači Hana Rastoder (asistentkinja režije), kroz koji autor predstave govori o klasnoj nepravdi, marginalizovanoj ulozi siromašnih, koji treba da budu zadovoljni ako mogu da prekrate koji čas dokonoj i hirovitoj aristokratiji.
U fokusu ove postavke je sam proces čitanja i približavanja literarnom klasičnom djelu kroz metateatralni pristup. Taj proces podrazumijeva analitički ali i kritički osvrt svih aktera na sadržaj romana, pa nam se na početku predstave svo troje glumaca predstavljaju u ulozi realnih ličnosti koje će nam predstaviti roman iz svoje u potpunosti subjektivne perspektive. Osim realnog i fiktivnog, u ovoj predstavi reditelj suprostavlja i romaneskno izvorno i aktuelizovano, kao i predstavljačko i narativno. U znalačkom balansiranju ovih planova, kao i u odličnoj glumačkoj igri svih aktera, koji su najzaslužniji za snagu doživljaja predstave – leži uspješnost predstave u komunikacije ideja i emocija.
Uloga glumačke igre ovdje je složena: glumci se naizmjenično sele iz fikcije u realno vrijeme igranja predstave i obrnuto, pa nam se predstavljaju čas kao glumci koji otkrivaju svoja razmišljanja ili volju da nešto glume ili ne glume, polemišući na taj način kako sa Tolstojevim tekstom, tako i sa rediteljskim uputstvima (što upućuje na demokratizaciju odnosa u kojem se kao davaoci značenja izjednačavaju po važnosti sa autorskim instancama – piscem i rediteljem). Njihovi komentari izvan fikcije su oni momenti koje teorija postdramskog pozorišta definiše kao „provalu realnoga“ , koji ovdje imaju karakter komičnog u samom distanciranju od Tolstojevog narativa prepunog dramskog naboja. Takođe, ovi momenti otkrivaju ironiju u odnosu prema samoj ulozi glume koja u većini (realističkih) predstava zahtijeva od glumca kompletno uživljavanje u lik.
Neke situacije iz romana aktuelizovane su uz dozu humora, kao kad Sanja Vujisić predstavlja događaje sa bala u ulozi Kiti koja frenetično pleše uz elektronsku muziku ili kad Ljevin Oblonskog poziva mobilnim telefonom, čime se aludira na promjenu načina zabave i komunikacije, ali i na nepromjenjene modele funskcionisanja međuljudsih odnosa – igre moći između slabih i jakih, uspješnih i neuspješnih. Ova predstava ima jedan važan kvalitet: izvan bilo kakve opčinjenosti dramskim sukobom (ono što je glavni fokus prezentacije u realističkim ostvarenjima), ona zaustavlja pogled nad misaonim digresijama, sjajnim Tolstojevim opisima. Takva je scena košenja koju u potpunosti pripovijeda (ne izvodi) Aleksandar Gavranić uz podršku Ilije Gajevića, doprinoseći da osjetimo atmosferu i čar Tolstojevog jezika. Tako je i sa Aninim vizionarskim snom o mužiku, koji je dočaran uz pomoć naracije i izražajne performativne igre Pavla Prelevića, koji se poput derviša vrti dok ritam perkusija ubrzava katarzično postižući emociju nemira i straha kojom je Ana obuzeta.
Ova predstava podsjeća na Brukov „prazan prostor ili „siromašno pozorište“ Grotovskog, koji su dijelili ideju da je suština pozorišta sam odnos glumca i gledaoca kojim se, bez potrebe za rekvizitima ili klasičnom glumom, otkrivaju i oživljavaju arhetipovovi kroz stimulisanje gledaočeve mašte, koja nadgrađuje scenu svojim prepuštanjem igri. U predstavi ima scena u kojima se pojavljuju gola tijela, ali ona ne djeluju vulgarno niti suvišno: ona se javljuju kao apsolutna sublimacija predaje liku, čineći da zamislimo i osjetimo svaku napetost i pokret tijela kao izraz unutrašnjeg sukoba kojim su likovi ispunjeni. Ona su predstavljena kakva jesu, poput iskri savršenog i nesavršenog od kojih smo svi satkani, čineći ih univerzalnim znakovima u svojoj tjelesnosti, pružajući nam na momente fragmente fizičkog teatra.
Kada Sanja Vujisić predstavlja Anino preživljavanje odbacivanja od društva, porodice i ljubavnika, ona postaje arhetipska tragična figura, koja svoj bijes i bespomoćnost iskazuje iskreno i vjerodostojno u ime svih odbačenih i propaćenih, naizmjenično smjenjujući njenu ulogu, sa drugim likovima ili samu funkciju glumice u predstavi. Jedna od dirljivijih scena je Anin susret sa sinom od kojeg je prisilno rastavljena, kada stiže maskirana na dan njegovog rođendana. Ova scena bi u realističnom prikazu rizikovala da bude patetična, ali ovdje vidimo glumicu kako sjedi na stolici i evocira scenu i dijalog sa sinom, ljubi sopstveno stopalo, tepajući sinu, i čas govori u svoje ime čas u njegovo, postižući efekat katarze, ona postaje svojevrsni arhetip žrtve, u njoj vidimo svaki rastanak majke od svog djeteta koji se desio ili će se desiti.
Predstava se, međutim, u dramaturškom rješenju Ilije Đurovića, završava novim susretom Kiti i Varenjke koje ostvaruju ljubavnu vezu nakon svih razočarenja koje su pretrpjele u ljubavnim vezama sa muškarcima. Njihovu ljubav shvatamo kao poruku da su muškarci inferiorni i da samo žena ženu može da voli. Ovakvim prezirom prema muškarcima zapravo se uspostavlja najgori stereotip o „mrziteljskom“ feminizmu. Nudeći ovaj idilični lezbejski kraj, sabijen u kratkoj poslednjoj sceni, sve se nekako zbrzava u banalnu posljednju rečenicu: „Odlaze. Ljube se. Jebu se. Zauvijek. Svi.“
No, ipak je ova predstava nakon dugog niza beznačajnih predstava, ponudila odličan sadržaj i sa oduševljenjem konstatujem da je ovo predstava koja snažno pomjera unutrašnje biće, ne samo zato što izaziva duboke emocije i postavlja puno pitanja, već i zato što konstantno iznenađuje svojom pozorišnom formom, slobodom mišljenja i stvaranja, „autentičnog“ pozorišta kojem je u samoj osnovi igra.