Đokonda: Šta se dogodilo Vinćencu Peruđi
Crnogorsko narodno pozorište: Viktor Lodato, "Đokonda", red. Dušanka Belada
Poslije duge pauze, vidjeli smo novu premijeru u CNP-u: na sceni „Studio“ 26. februara izvedena je predstava „Đokonda“ koju je, po tekstu Viktora Lodata, savremenog i nagrađivanog američkog dramskog pisca, režirala mlada rediteljka Dušanka Belada.
Mogući idejni razlozi za izbor upravo ovog teksta, koje publika koja nije bila u prilici da čita tekst otkriva tokom predstave, tiču se položaja umjetnosti koji se ovdje preispituje iz različitih uglova. U ovoj predstavi postavljaju se različita pitanja koja ova okvirna tema uključuje: na koji način umjetnost utiče na pojedinca kao moguća „duhovna hrana“, a kako na kolektive i nacije; u kakvoj su relaciji umjetnički i religiozni doživljaj; kako možemo objasniti umjetnički patriotizam (želju da se identifikujemo sa najboljima iz grupe – naciona); kako se mogu objasniti izvori umjetničkog doživljaja; da li u jednom ovako pragmatičnom vremenu, u kakvom živimo, i dalje imamo potrebu za umjetnošću?
Radnja se odvija 1911. godine kada italijanski emigrant Vinćenco Peruđa (Zoran Vujović), koji živi u Parizu i radi kao moler u Luvru, krade „Mona Lizu“, koju dvije godine drži, kao taoca, u svom pokrovlju, da bi je na kraju vratio Italiji kojoj, po njegovom mišljenju, i pripada, nakon čega biva uhapšen i osuđen na zatvorsku kaznu.
Razgovori koje Vinćenco Peruđa (Zoran Vujović) vodi sa slikom u prvoj polovini predstave nemaju važniju značenjsku pozadinu – sve se vrti oko iste teze o mističnosti, uzvišenosti i intrigantnosti junakinje Da Vinčijevog remek djela. Značenjsko težište predstave tako se pomjera prema psihičkom stanju ovog lika – pratimo kako njegova početna opsjednutost slikom polako prerasta u ludilo, pri čemu se prevasodno računa na ekspresivnost glumačke igre i scenografske (svjetlosne) efekte. Ovaj narativ je u velikoj mjeri sporan jer nam se ne omogućava da razumijemo do kraja izvore Vinćencove opsjednutosti. Predstava zato prije svega vapi za skraćenjem ovog prvog dijela u kome se Vinćenco Peruđa „vrti“ oko Da Vinčijeve slike gotovo sat vremena. Pritom, ovaj dio je dodatno razvodnjen fragmentima u kojima učiteljica (Branka Otašević) publici (učenicima) daje biografske podatke o ženi koja je inspirisala Da Vinčija da naslika ovu sliku, potencirajući njenu „žensku“ stranu, kao i pismenim sastavima učenika (Hana Jovićević i Pavle Bogićević) koji tumače „Mona Lizu“ iz svoje dječije perspektive. Zbog svega toga, prvi dio predstave oteže se u nedogled, ne dajući nam nadu da ćemo osjetiti nešto autentično (prevashodno usljed manjkavosti rediteljskog koncepta, a manje zbog glumačke nespremnosti) i shvatiti šta se to dogodilo Vinćencu Peruđi i otkud tolika opsesivnost.
Tek u drugom dijelu predstave uspijevamo da u Vinćencu Peruđi sagledamo autentičan pozorišni lik, osjetimo njegov senzibilitet i ranjivost, kao i saosjećanje sa njegovom uzaludnom borbom da svom životu da smisao, i sve to povežemo sa Da Vinčijevom slikom. U ovom dijelu predstave Leonardova slika nalazi se u kontrastu sa glavnim likom. Savršenstvo jednog genijalnog djela suprostavlja se ljudskoj nesavršenosti i na toj pozadini lik koji tumači Zoran Vujović djeluje nam razumljivije, bliskije i ljudskije.
Sporedne uloge u ovoj predstavi, koje nisu obuhvaćene radnjom, date su uglavnom karikaturalno. Takvi su likovi Marsela Dišana, Valtera Patera i sveštenika Benedeta (Slavko Kalezić), kao i stare Firentinke (Branka Otašević). Artificijelnu spoljašnost, kostime i „maske“ glumci su iskoristili da bi ironizovali ove sporedne uloge, naglašavajući ikoničnost ovih figura-karikatura. Iako je u takvim interpretacijama ležao određeni pozorišni potencijal, zbog „tanušnosti“ osnovnog narativa koji se plete oko glavnog lika, on nije, nažalost, mogao da bude iskorišten.
U ovoj predstavi pojavljuju se i neki bazični dramaturški propusti. Osim novinarev (Nebojša Šofranac), iz off-a čujemo i sudijin glas (Slobodan Marunović) koji ispituje Vićenca Peruđu o detaljima krađe, ali taj dijalog je neuvjerljiv za jednu ovakvu situaciju (isleđivanja) i, osim toga, traje pretjerano dugo i u njemu se ponavljaju potpuno iste stvari.
Igra svjetlosti dominira scenografijom (Ivanka Vana Prelević). Zapažamo i ulogu svjetla u konstrukciji i prostora i atmosfere, kojim se interiorizuje duševno stanje Vinćenca Peruđe. Tako u jednoj sceni crveni snop svjetlosti usmjeren na polunago tijelo glumca (u fetusnom položaju, savijeno oko noža zabodenog u sto) potencira njegovu egzistencijalnu izgubljenost i očajanje. Te efekte prati klavirska muzika na sceni, koju je komponovala i koju izvodi Marija Mitrović, što svakako doprinosi antirealističkom diskursu predstave. Ovi performativni elementi ukazuju u kom pravcu je možda mogla da se kreće režije predstave. Inscenacija jednog ovakvog teksta, koji potencira unutrašnji život glavnog junaka i iracionalnost zavisi, naime, u prvom redu od performativnih elemenata, vizuelnih scenskih znakova, njihovog tempa i dobre usklađenosti. Nažalost, imamo utisak da je za rediteljku to bio pretjerano zahtjevan zadatak. S druge strane, primjećujemo ovdje i korektne rediteljske postupke koji upućuju na njenu sposobnost da prepozna ono što je scenski značajno, živo i prisutno, i što može da isprovocira pozorišni doživljaj, iako to postaje vidljivo tek na samom kraju predstave.