FIAT 2020: Cirkuski artizam i provala realnog
FIAT (Podgorica, 14-13.9.2020.)
Pandemijsko razbuktavanje infekcije virusom korona nije spriječilo organizovanje FIAT-a (Festivala internacionalnog alternativnog teatra) koji je od obnove 2013. ove godine osmi put održan u Podgorici od 4. do 13. septembra.
Pozorišni program bio je oskudan. Organizatori festivala objasnili su da je pet predstava otpalo zbog uvedenih zdravstvenih mjera. Na kraju, u pozorišnom programu našle su se predstave iz Francuske, Češke i Crne Gore. Bilo je tu, naravno, i pratećih programa, od književnih i likovnih, preko muzičkih i filmskih do onih iz oblasti kreativnih industrija kao i slabašna zamjena za pozorišni program koji bi trebalo da bude noseći dio ovog festivala.
Ovogodišnji FIAT otpočeo je multimedijalnim performansom (kako su ga nazvali autori projekta) „Elementali“ crnogorskog autorskog tima u sastavu: kompozitorka Slobodanka Dabović-Đurić, izvođač Bojana Popadić i skulptor Nikola Radonjić. Perfomans je zamišljen kao miks sačinjen od buto plesa, ambijentalne muzike s enigmatskim prizvukom i postavke skulptura koje predstavljaju elemente univerzuma prema simbolici merkabe (konveksni pravilni poliedri raspoređeni po sceni). Sve u svemu, vidjeli smo jedan simbolima protkan i u izvođačkom, performativnom smislu blijed spektakl; svakako nešto što je u svom izrazu daleko ispod autentičnosti buto plesa kojeg karakteriše snažno sudaranje suprotnosti: izuzetne fluidnosti pokreta sa naglim ritmičnim prekidima, ekspresivnog pokreta tijela i lica koje se transformiše do groteksne ekspresivne maske) sa senzualnošću i stilizovanošću gestike ruku (nasljeđa japanskog no teatra), a sve da bi se izrazio bunt i apsurdnost svijeta u kojem živimo. U nedostatku intenzivnog doživljaja plesnog izraza Popadićeve, cijelu performans na kraju se pretvorio u samodopadljivu, bilo kakvog koncepta lišenu inovativnu formu prožetu mistikom i osjećanjem tjeskobe.
Predstave „Nestabilan“ u režiji Kristofa Hajsmana (Christophe Huysman), koju izvodi i koncipira Nikolas Frezo (Nicolas Fraiseau) i „Vivisekcija kredenca“ (autorskog tima Rafaela Katena i Pjera Manijea) koje su mišljene kao postdramske i nenarativne, imale su, srećom, više pozorišnog „mesa“. Tetarski izraz ovih predstava ima životnost savremenog istraživačkog teatra. Svoju umjetničku uzbudljivost ove predstave crpu iz fenomena same igre, ispitivanja fizičkih granica samog izvođačkog čina koji tako postaje epicentar našeg pozorišnog interesa i, najzad, iz performativnog poigravanja sa formom oslanjajući se na improvizacije i fizičku izdržljivost samih izvođača. Ulazimo u teatarsku zonu koja prevazilazi zonu konfora, u kojoj se stalno provocira spremnost gledalaca da se predaju igri koja se suprostavlja tradicionalnoj čežnji za „uživljavanjem“, odnosno za smislom u pozorištu. Ove predstave kao zajednički imenitelj imaju posvećenost igri, uvođenje cirkuskih elemenata i groteske, što nas sve vraća na same početke glumačkog umijeća, kada se od izvođača očekivalo da demonstriraju ovakve vještine. Akcenat je ovdje na fizisu pozorišta, prije svega glumcakoji svojim tjelesnim vještinama (scenske vratolomije, cirkuski artizam) vraća pozorištu tijelo glumca i njegovu fizičku realnost, pri čemu ne izostaje ni slojeviti i značajan podtekst.
Dječja predstava „Drvena noga“ (češke rediteljke Dominike Špalkove) je sigurno jedna od najsmjelijih predstava za djecu koja se mogla vidjeti na našoj sceni u posljednje vrijeme. Bez narativa, ova predstava kreće od ideje o slomljenoj nozi kao prepreci i istovremeno podsticaju za traganje za drugačijim igrama koje uključuju maštu i razvijanje senzibiliteta za svijet oko nas. Glumica Jazmina Piktorova kreira značenja različitim pozorišnim sredstvima, od pokreta tijela (koje je otežano gipsom) do igre svjetlošu i sijenkama, bojama i oblicima, i tako prikazuje neograničeni svijet kreativnosti slobodnog uma. Djeci je tako omogućeno da nauče azbuku postdramskog pozorišta, da iskuse pozorište koje može da izazove uzbuđenje, napetost i uživanje bez ikakvog narativa, dramskog sukoba i konvencionalnih pozorišnih sredstava. Ipak, zbog ponavljanja nekih rješenja na figurativno-likovnom i muzičkom planu, predstava nije mogla da drži pažnju istim intenzitetom od početka do kraja, naročito ne djeci preko četiri godine, kojoj je i namijenjena.
Izvedba „Nestabilan“ oslanja se na sredstva i jezik cirkusa koji se, međutim, dekonstruiše i značenjski nadograđuje, tako da bismo ovdje mogli govoriti i o anti-cirkuskoj izvedbi, odnosno onome što se definiše kao savremeni cirkus. Ovdje se, naime, insceniraju neuspjeli pokušaji da se izvede cirkuska tačka. Tako izvođenje Nikolasa Frezoa postaje intenzivna, ali groteskna borba protiv neuspjeha, koja u pojedinim momentima uspostavlja značenje života kao apsurdnog, sizifovskog napora, koji svoj smisao nalazi i gubi u stalnim promjenama ravnoteže. Frezoov fizički napor, realan i opipljiv, postaje prava postdramska eksplozija „realnog“ naročito u momentima kada posrće, pada i pokušava da ostane stabilan – u tim momentima nastaje poigravanje sa „slučajnim“ u izvođenju, improvizacije postaju prezentacija samog procesa rada. Nasuprot tome, u trenucima kada dolazi do ovladavanja ravnotežom, uspješnog izvođenja cirkuskih tačaka, suočavamo se sa drugom estetikom u kojom dominiraju perfekcionizam, stilizacija i artizam.
„Vivisekcija kredenca“ je predstava koja je nastala kao produkcija Avinjonskog festivala i Udruženja dramskih autora i kompozitora Francuske, te je u tom smislu zamišljena kao eksperimentalno povezivanje umjetnika koji se međusobno ne poznaju na temu od producenata zadatu kao „Ogoljene teme“. Pjer Manije i Rafael Coten uzimaju jedan klasični stari kredenac koji će postati protagonista u predstavi i grade jezivu burlesku terora nad „predmetom“ kao objektom nasilja. Njihovi klovnovski gegovi, stilizovani pokreti i provala „realnog“ (stvarno uništavanje komada namještaja u najsurovijem, divljačkom porivu) uz pratnju džinglova sa radija – sve to kontruiše apsurdno značenje podviga koji zapravo nema smisla. Na kraju, ostaju samo krhotine kredence i sjećanje na njegovu cjelovitost, stid performera i empatije publike koji su povezani intenzivnim doživljajem, slojevitim značenjem i mrežom asocijacija.