1. RUTA festival: nada u nastavak trenda kvaliteta

1. RUTA festival (Podgorica, 2-7. mart 2020)

Gradsko pozorište je od 2. do 7. marta 2020. godine organizovalo prvi festival pod nazivom Ruta – Regionalna unija teatara, a koji je zamišljen kao manifestacija revijalnog karaktera, na kome povezana pozorišta iz regiona učestvuju sa predstavom po sopstvenom izboru. U ovom izdanju učestvovala su sledeća gradska pozorišta: Kazalište Ulysses Zagreb, Beogradsko dramsko pozorište, Kamerni teatar 55 Sarajevo, Dramski teatar Skopje, MGL Ljubljana i Gradsko pozorište Podgorica.

Stvaranje Regionalne teatarske unije i organizacija festivala svakako su korisne inicijative s aspekta upoznavanja ovdašnje publike sa produkcijama iz regiona, pružajući nam priliku da pratimo različite teatarske forme, stilove i teme. Bilo je očigledno da je kriterijum za odabir ovih predstava bio njihov umjetnički potencijal, bez konkretne izdvojene teme koja bi objedinila predstave festivala u jednu cjelinu. Ipak u samom programu festivala nazire se zajednički imenitelj – kritički pogled na društvo i ulogu pojedinca u njemu, bilo da se govori o savremenom dobu („Plastelin“, „Stranci“, „Plah udah“), o dobu socijalizma („Sjećaš li se, Doli Bel“ i „Kozocid“) ili pak o šezdesetim godinama u Americi prošlog vijeka („Ko se boji Virdžinije Vulf“).

Festival je otvoren predstavom „Ko se boji Virdžinije Vulf“ Edvarda Olbija u režiji Lenke Udovički, a u produkciji zagrebačkog Kazališta Ulysses. Predstava Lenke Udovički je u potpunosti prenijela ambijent i srž ove drame, koja počiva na suštinskom ogoljavanju društvenih uloga – etiketa, sve do same suštine njenih likova punih slabosti, licemjerja, sujete i pohlepe. Autentičnost igre Radeta Šerbedžije kao Džordža, neostvarenog profesora istorije na univerzitetu, i Katarine Bistrović Darvaš, kao Marte, Džordžove žene i kćerke dekana na istom univerzitetu, zapravo je najveći potencijal predstave, uz raskošnu scenografiju (Stefano Katunar) u retro stilu. Napetost u radnji stvara kontrast između razgoropađenog divljaštva Marte i Džordža naspram finoće i uzdržanosti mladog para koji im dolazi u goste, iza kojih se krije licemjerje, proračunatost i pohlepa, kojima se oni kao predstavnici mlade generacija uspinju na ljestvici karijere. To je dakle predstava koja u potpunosti računa na bravuru glumaca i dubinu i aktuelnost Olbijevog teksta, gdje je verbalno nasilje njegovih likova samo sredstvo za prodiranje u suštinu bića i međusobnih odnosa, odveć opterećenih nemogućnošću komunikacije i nedostatkom empatije kao problemom savremenog društva.

Oštru kritiku društva nalazimo i u drugim predstavama, naročito u predstavi „Plastelin“ Beogradskog dramskog pozorišta po tekstu Vasilija Sigarova, koja na scenski domišljat način govori o nasilju vršnjaka nad jednim dječakom, ali zapravo problematizuje pojave društva obilježenog nepotizmom i korupcijom i sve većim srozavanjem prava siromašnih u odnosu na one dobrostojeće i privilegovane. Ono što je karakteristično za ovu predstavu je fenomen igre kao stvaralačkog procesa, bilo da je riječ o konstrukciji likova, transformaciji glumaca u različitim ulogama ili pak o pravljenju oblika od plastelina, koji se na sceni efektno koristi za stvaranje mreže označitelja, od konkretnih predmeta do izražavanja finesa različitih osjećanja (bijesa, sreće, beznadežnosti i sl.). Režiju „Plastelina“ Marko Torlaković osmišljava na tragu fizičkog pozorišta (scenski pokret Marija Milenkov), istražujući mogućnosti glumačkog umijeća, gdje se jezik tijela pretapa sa jezikom materijala. Naime tijelo glumca se poput plastelina na sceni isto tako oblikuje, grči, rasteže, skuplja, i na taj način imamo scensko promišljanje jedne teme vršnjačkog nasilja u krajnje nekonvencionalnom ključu, prikazujući nam taj fenomen kao rezultat sistemskog posrnuća, gdje su siromašni izvrgnuti ruglu i kontinuiranoj marginalizaciji. Glumci na sceni se stalno transformišu kroz izlaženje u ulaženje iz jedne uloge u drugu, kao i poigravanjem kostimima (Dragica Laušević) i rekvizitima na sceni. Prezentacija radnje se razvija tako što su prelasci iz jedne u drugu scenu nepredvidivi, a samim jezikom predstave kroz zanimljiva antinaturalistička rješenja zaobilazi se zamka upadanja u patetiku i pruža se sasvim nova svežina scenskog doživljaja u obradi bitnih tema, što se, nažalost, u javnom govoru svodi na otrcane fraze bez uticaja na svijest javnog mnijenja.

„Sjećaš li se Doli Bel“ Abdulaha Sidrana u režiji Kokana Mladenovića svojevrsni je kritički pogled na vrijeme socijalizma. Naime, predstava se pokazala ne manje aktuelnom danas, jer gledajući je postajemo svjesni da su modeli funkcionisanja vlasti ostali umnogome nepromijenjeni – razlika u životnom standardu između onih bliskih rukovodstvu i onih koji to nisu, jaz između obećanog i ispunjenog, između velikih parola o progresu i stvarnog stanja u društvu... Iako bi neko pomislio da danas ovaj tekst nema ništa novo da nam kaže, kroz režiju jednostavnih, ali pronicljivih rješenja, poput istoimenog Kusturičinog filma, i ovo pozorišno ostvarenja uspostavilo je intezivnu komunikaciju sa publikom, čemu su u najvećoj mjeri doprinijeli uvjerljiva igra glumaca (naročito Emira Hadžihafizbegovića, Gordane Boban i Tatjane Šojić), kao i emotivni songovi.

Makedonska predstava „Stranci“ po tekstu Paola Đenovezija, u režiji Nele Vitošević mapira ključne probleme u društvu, i to iznutra – neiskrenost i otuđenje u konvencionalnoj porodici i među prijateljima, a onda i o neprihvaćenosti gej populacije u takvom kontekstu u kojem vlada licemjerje velikih razmejra. Na večeri, prijatelji – nekoliko parova, otkrivaju svoje pravo lice, puno tajni i lažnog morala, gdje moralni pobjednik postaje njihov prijatelj gej, koji svoj intimni život živi iskreno. Primjenom realističkog scenskog jezika, predstava je korektna komedija u kojoj posmatramo ljubavne razmirice i razotkrivanje tajni različitih bračnih parova, smijemo se ljudskim manama i načinu na koji se ispoljavaju u doba sve većeg uticaja društvenih mreža na naše živote.

Slovenačka predstava „Plah udah“, čiji je autor teksta i režije Nejc Gazvoda, takođe, kroz priču o jednoj porodici prodire u probleme sadašnjeg poretka stvari, u kojem se uspjeh mjeri materijalnim dostignućima, gdje je obrazovanje srozano do te mjere da ne obezbjeđuje nikome očekivane pozicije, dok je građanska hrabrost intelektualaca kažnjena marginalizacijom. Tekst nas se tiče u svakom svom segmentu, ocrtava stvarnost neprilagođenih mladih generacija intelektualaca i to naročito na ovim prostorima, još neoporavljenih od dugog doba tranzicije. Jezik predstave nenametljivo kombinuje naturalizam ambijenta i glumačkog izraza sa postupkom naracije koja nas naizmjenično seli iz sadašnjeg trenutka u radnju koja se odvija u prošlosti, i opet nazad, a sve bez promjene konfiguracije likova na sceni. Inteligentno napisana i postavljena drama, istančanog autorskog rukopisa svakako je primjer savremenog pozorišta koje ima šta da kaže današnjoj publici.

Festival Ruta zatvoren je predstavom „Kozocid“ Vide Ognjenović (autorka teksta i režije), koju je podgorička publika već imala priliku da vidi u martu prošle godine. Inače, ova predstava, čija radnja je smještena u doba socijalizma, svevremeno tretira ljudski kukavičluk, nesposobnost da se odupremo nepromišljenim i nerazumnim odlukama vlasti, nedostatak volje da se bunt iz sfere privatnog preseli u sferu javnog. Inscenacija Vide Ognjenović nije uključivala samo realistično-komični izraz, već se poslužila i kinematografskim „trikovima” koji su dali pečat ironije i komentar radnje i likova, zahvaljujući ulozi naratora (Dejan Đonović) i upotrebi freeze frame-a („zamrzavanje kadra”). Uz punu valorizaciju teksta, ravnopravnog s ostalim elementima scenskog izraza, stvorena je britka predstava koja oštrim humorom govori o idealima koji će nas se uvijek ticati.

Najzad, predstave koje su izvedene na festivalu Ruta bile su osvježenje za našu pozorišnu scenu i nadamo se da će se ovaj projekat nastaviti u narednim godinama, zadržavajući ovogodišnji trend kvaliteta i eksperimentalnosti izraza, te održavajući dijalog pozorišnih scena u regionu.