Pukovnik Ptica: Balkan u 'safariju'
Gradsko pozorište Podgorica: Hristo Bojčev, "Pukovnik Ptica", red. Marko Manojlović
Tipični akteri niza tragikomičnih drama Hrista Bojčeva su bolesnici i ludaci, skitnice i gubitnici, kojima iluzije pomažu da izdrže, dok čekaju bolji život u zabačenim balkanskim bolnicama, na zapuštenim željezničkim stanicama i sličnim bezizlaznim kazamatima na evropskim socio-političkim marginama. U drami „Pukovnik Ptica“ (1997) problematika odnosa Balkana i Evropske unije, odnosno teza da je Evropa utopijski Zapad za kojim inferiorni Istok žudi, sve dok mu se ne približi i ne shvati da se očekivanja i stvarnost značajno razilaze, predstavljena je akcijom grupe pacijenata izolovane i zaparložene mentalne bolnice za vrijeme poslednjeg građanskog rata u Bosni. Oni osnivaju „enklavu Ujedinjenih nacija“ na Balkanu, stižu do Strazbura, a zatim pred vratima evropske administracije prose, beznadežno čekajući na ulazak i pridruživanje. Iako je, kako se redovno navodi, 1997. godine tekst nagrađen na Međunarodnom takmičenju British Council-a, njegova značenja nisu naročito izazovna: riječ je o isuviše pojednostavljenoj globalnoj metafori, idejno prilično siromašnoj i lišenoj lucidnijih zapažanja o bilo čemu, rasplinutih i mlakih kritičkih potencijala. Poslednje je vjerovatno uveliko zaslužno i za relativnu popularnost komada; dok bi se pomenuta nagrada barem donekle mogla dovesti u vezu sa pojačanim svjetskim zanimanjem za rat na prostorima bivše Jugoslavije netom po njegovom završetku, kao i za budućnost novonastalih država.
Režija Marka Manojlovića podcrtala je i prenaglasila banalnu komiku (između ostalog, kroz niz dodatih verbalnih dosjetki i gegova za prvoloptaško zasmijavanje), odričući se kako potencijalno efektnije fine ravnoteže sa tragičkim i apsurdnim, tako i političke satire. Glumci pacijente psihijatrijske bolnice predstavljaju prekarikirano i jednodimenzionalno, uz dominaciju nepotrebnih povišenih tonova (vike i cike) i spoljašnjih, prenaglašeno-površnih komičarskih rješenja. Ovo predstavu svodi na niz situacija u kojima bi ponašanja koja proističu iz psihičkih bolesti likova samodovoljno trebalo da izazovu smijeh, što je etički problematično. Pored toga, paradoksalno, pretjerivanje u karikiranju i krajnje stereotipni i predvidljivi glumački nastupi uništavaju svaku iluziju da glumci predstavljaju ludake – za to bi bilo neophodno igru značajno pomjeriti ka apsurdu, osjenčiti je dubinskim tonovima tragike i očaja.
Branimir Popović neuvjerljivo predstavlja autoritativnog pukovnika Fetisova, koji je spiritus movens i apsolutistički vođa poduhvata, a koji u patetično-karikiranoj Popovićevoj interpretaciji ponajviše liči na nekog paradnog diktatora u promotivnom filmu, a ne na osobu oboljelu od postraumatskog stresnog poremećaja. Jelena Simić igra gluvonijemog glumca Haču (pri čemu je ova cross-gender podjela proizvoljna, odnosno bez značenja po sebi), Miloš Pejović Mateja koji noću zamišlja da je toliko mali da ga svako može zgaziti, Goran Slavić kleptomana i pijanicu Kiru, Goran Vujović Dauda koji pati zbog impotencije, a Branka Femić Šćekić nekadašnju prostitutku Pepu koja svoje „grijehe“ okajava u zamišljenom manastiru. Emir Ćatović kao tobožnji doktor (u stvari zavisnik od droga) objašnjava i vremenski premošćuje radnju (što je u ovoj postavci predstavljeno na naivan, nemaštovit način – monolozima osvjetljenog glumca sa ivice scene). Ćatovićeva igra „na snagu“ (glumac se beči, urla, krevelji i slično) dodatno zamućuje ionako upitnu jasnoću i slabačka značenja radnje: dok se tokom najvećeg dijela predstave kvazi-doktor prema likovima ludaka odnosi u rasponu od podsmijeha i nerazumijevanja do potpune nezainteresovanosti u prenaglašenim scenama opijatskih halucinacija, na kraju sasvim nemotivisano odlučuje da im se pridruži na putu u Strazbur, ne kao puki posmatrač, nego kao jedan od njih.
Pretpostavku da je intencija autora predstave bila da iz nje odstrane i ono malo „težine“ i kritičnosti koje tekst po sebi nosi potvrđuju i vizuelna rješenja. Naime, likovi su u prvom dijelu predstave odjeveni u nesrazmjerno natrpane raznorodne prnje, koje svojom ekscentričnošću mogu da izazovu smijeh (recimo, kleptoman Kiro preko prugaste pidžame nosi krzneni gunj u čijim bezbrojnim džepovima krije ukradene stvari, sa ranca mu vise preparirane lisice i sl.), ali su lišene znakovitosti. U drugom dijelu, presvlače se u neodređene uniforme koje najviše podsjećaju na safari, ali ih je suštinski nemoguće identifikovati (kostimografkinja Adrijana Pajić). Bezlična, neodređena scenografija (Vesna Popović), dio visoke građevine sa stubovima, koja ne izaziva bilo kakve misaone ili emocionalne reakcije, mogla je biti i izostavljena a da to baš ništa ne bi promijenilo, s obzirom na to da ovo rješenje nije naročito adekvatno čak ni kao puko označavanje mjesta radnje (napušteni manastir).
Takođe, dramaturška intervencija (Dragana Tripković) koja se odnosi na izmjenu kraja komada (tekst se inače vjerno prati, uz par nebitnih skraćenja i ubacivanje verbalnih dosjetki) – preuzimanje uloge pukovnika od strane doktora i izbacivanje ključne scene prošnje u Strazburu – obesmišljava i na početku pomenutu značenjsku metaforu, koja ovaj dramski tekst nekako „drži na okupu“, a da pri tome predstava ne nudi nikakva druga, samosvojna značenja. Riječ je o beživotnoj, dosadnoj i nepotrebnoj izvedbi, iz koje se, ni uz najbolju volju, ništa suvislo ne može iščitati; i koja kao da je osmišljena da pruži podršku afirmaciji predrasuda i sveopštem zatupljivanju, i u konačnici, održavanju postojećeg stanja duboke kulturne i društvene krize.