Persona: Osiromašeni Bergman

Alternativna teatarska aktivna kompanija (ATAK), Centar za kulturu „Vojislav Bulatović – Strunjo” (Bijelo Polje), KIC „Budo Tomović“ (Podgorica) i Grupa za istraživanje i razvoj kulturne politike: "Persona" (prema filmu Ingmara Bergmana), red. Stevan Bodroža  

Na sceni „Dodest“ 30. maja odigrana je predstava „Persona“ u režiji Stevana Bodrože po kultnom filmu Ingmara Bergmana iz 1966. godine, koji je adaptirala Dragana Tripković. U predstavi „Persona“ – koja je nastala u produkciji Alternativne teatarske aktivne kompanije (ATAK), Centra za kulturu „Vojislav Bulatović – Strunjo” iz Bijelog Polja, KIC-a „Budo Tomović“ iz Podgorice i Grupe za istraživanje i razvoj kulturne politike, a u okviru projekta “Sjeverne scene – razvoj publike i podsticanje pozorišne produkcije u centrima za kulturu na sjeveru Crne Gore” koji je podržalo  Ministarstvo kulture – igraju Nada Vukčević i  Vanja Jovićević, dok se u video sekvencama pojavljuju Đorđije Tatić i  Dubravka Drakić.

U osnovi ovog psihološkog trilera je ambivalentni, napeti odnos između poznate glumice Elizabet Vogler (Nada Vukčević), koja je izabrala ćutanje kao vid izolacije od svijeta i porodice, i njene njegovateljice Alme (Vanja Jovićević) koju, zbog njenog temperamenta, optimizma i živahnosti na početku predstave doživljavamo kao Elizabetin antipod.

Zapravo, Almino prisustvo u Elizabetinom životu potvrđuje da bilo kakva povezanost sa drugom osobom čini nemogućim poništavanje sopstvenog „ja“. Samo kroz tu povezanost definišemo sopstveni identitet koji se sastoji od fragmenata i odraza našeg bića u očima onog drugog. Samo kroz međuljudske odnose identitet prolazi kroz konstantne krize i tako se uobličava. Zato se na kraju drame Elizabetin i Almin lik odražavaju jedan u drugom kao u ogledalu.    

Doktorica koju tumači Dubravka Drakić objašnjava Elizabetino stanje kao izbor, a ne kao bolest, što je ključno za ovaj lik: „Ti želiš da budeš, ne da se pretvaraš da jesi... shvataš da postoji ambis između onoga što predstavljaš za druge i onoga što jesi za samu sebe, zato što je svaka riječ laž, svaki pokret lažan, svaki osmijeh  grimasa“.  Međutim, konstantno Almino prisustvo prisiljava Elizabetu da komunicira i mimo verbalnog polja, da ćuteći simulira i vara, dok rezultat ostaje narcisoidno i egocentrično skrivanje, što na kraju poništava suštinu autentičnosti. Jedino autentičan i realan je osjećaj straha, što vidimo u trenutku kada Elizabeta u samoodbrani prekida ćutanje, koji na sceni djeluje upečatljivo jer je bol bio opipljiv i stvaran.

Kroz odnos između ova dva lika provlače se teme metamorfne mnogostrukosti ličnosti, laži koja je skrivena u svakom socijalnom identitetu, neadekvatnosti jezika u pozorištu i govora uopšte, uloge koju umjetnost i jezik prisvajaju u svijetu bez stabilne ontološke osnove. Najzad, ova drama afirmiše umjetnost kao najčistiji izraz ljudskog postojanja, potvrđujući da ne možemo nikad pobjeći od kontaminacije jezika, da se uvijek radi o konstrukciji, o kreativnom izrazu vizuelnog i izrečenog, o fragmentima i slikama od kojih smo satkani.

U postavci Stevana Bodrože fokus je isključivo na portretisanju likova i što vjernijem oslikavanju intrigantnog odnosa između Elizabete i Alme. Ogoljena scena, bjelina kostima i malobrojnih rekvizita na crnoj pozadini scene doprinose utisku ranjivosti i egzistencijalnog nemira koji prožima ove likove, dok muzika takođe sugestivno podržava razvoj radnje.

Glumice Nada Vukčević i Vanja Jovićević uspijevaju da prenesu složenost svojih likova, istinitost emocija i snagu iracionalnih poriva. Međutim, realistička interpretacijia ovih likova, kao i insistiranje na zapletu i njegovoj intrigantnosti, čine ovu postavku ne baš značenjski slojevitom. Lišena vizuelnog jezika Bergmanove filmske poetike, intriga u ovoj predstavi djeluje na momente patetično i melodramatično. Ne mislimo da treba, i još manje da je moguće kopirati Bergmana u pozorišnoj postavci, ali je trebalo pružiti poetski određeniju pozorišnu alternativu njegovom filmskom jeziku poetskih i značenjski otvorenih kadrova koji daju širi smisao osnovnoj priči. Najzad, u Bodrožinoj interpretaciji ne nalazimo pristup koji bi psihoanalitičke elemente priče predstavio na vizuelno ambivalentnan način i na nivou doživljajnog otvorio polje za kontemplaciju – mimo izrečenih replika.

Na koncu, reditelj je propustio šansu da kroz upečatljiviji vizuelni kod i performativne mogućnosti dublje sagleda Bergmanovu poetiku protkanu bogatstvom religijskih, psihoanalitičkih i filozofskih tema, koje otvaraju široko polje mogućih čitanja.