Čekajući Godoa: Beket traži Beketa
Crnogorsko narodno pozorište: Semjuel Beket, "Čekajući Godoa", red. Diego de Brea
Na sceni CNP-a u srijedu 13. februara premijerno je odigrana predstava „Čekajući Godoa“, prema klasičnom tekstu drame apsurda koji je 1952. napisao Semjuel Beket preokrenuvši tok dotadašnje dramske literature. Predstavu je režirao slovenački reditelj Diego de Brea, već odomaćen u Crnoj Gori i dobro znan i publici CNP-a, u čijoj je produkciji dosad postavio nekoliko predstava, dok glumačku ekipu čine: Stevan Radusinović, Srđan Grahovac, Nada Vukčević, Dragan Račić i Petar Vlahović.
„Čekajući Godoa“ je drama čiji su glavni likovi Vladimir i Estragon, dvije skitnice na marginama opustošenog i dehumanizovanog svijeta, koji u iščekivanju Godoa ispunjavaju vrijeme trivijalnim replikama i radnjama. U drami je konverzacija, dakle, svedena na dijalog koji je sam sebi svrha, čime ga Beket lišava primarne značenjske funkcije. Taj mehanizam konstantno redukuje dramska sredstva i usmjerava jezik drame ka nepomičnosti i tišini, dovodeći u pitanje i mogućnost opstanka samog pozorišta. Iako sadrži razne književne i filozofske aluzije, dijalog u „Čekajući Godoa“ funkcioniše po principu negiranja onoga što je prethodno rečeno ili stalnog napuštanja tek započetih tema. Uz tu nedosljednost i nelogičnost jezika, tekst sadrži niz gegova koji potiču od mjuzikhol pozorišta i komike iz nijemog filma, pa se smijemo ljudskoj nesreći, te činjenici da nije moguće naći smisao naše egzistencije.
U ovoj postavci reditelj je uspio da izrazi metateatralnu dimenziju teksta, tj. pozorišna fikcija stalno se otkriva kao takva. Takođe, u prvoj polovini predstave, koja se odvija sporije od one druge, osjećamo teret egzistencijalnog nemira, vrijeme koji ne prolazi, dok likovi pokušavaju da ga ispune jednostavnim i nedorečenim replikama kako bi skratili čekanje i samo trajanje predstave.
Tumačeći Vladimira Stevan Radusinović je dobio ulogu kojom se može mjeriti stepen njegovog glumačkog umijeća. U ovoj predstavi ga, naime, ne vidimo u uobičajenom manirizmu komične isfeminiziranosti (u koji ga uporno guraju domaći reditelji): on ovdje uspijeva da dočara lik Vladimira, čija je slabašnost i poniznost u suprotnosti sa namćorastom nabusitošću Estragona, čiji lik s lakoćom i spontanošću igra Srđan Grahovac. Dvojica glumaca kroz replike i gegove karikiraju odnos slabijeg i jačeg, podsjećajući na komičnost filmova o Stanliju i Oliju, koja proizilazi iz poigravanja sa tragičnom dimenzijom egzistencije.
Vrijeme čekanja na Godoa, ispunjeno mučninom i dosadom, prekraćuju scene u kojima se pojavljuju druga dva lika: zemljoposjednik Poco (Dragan Račić) i njegov sluga Laki (Nada Vukčević). Ovaj par likova aludira na apokaliptično stanje ljudske vrsta u nestajanju, kada klasne razlike postaju tako duboke i karikaturalne da mali čovjek sve više liči na nesrećnog izgubljenog klovna kakav je Laki. Isto tako, bez obzira na prezir koji ih razdvaja, njih dvojica, baš kao Vladimir i Estragon, moraju ostati zajedno, jer će im vrijeme samo tako brže proći.
Pocoov lik – za koji Vladimir i Estragon na trenutak pomišljaju da je Godo, i koji možda aludira na Beketovu misao da Bog ili ne postoji ili je ekstremno zao – glumac Dragan Račić u potpunosti otjelotvoruje svojom igrom, gradeći lik nasilnika koji je u isto vrijeme i očajnik. Takođe, Nada Vukčević uspješno tumači ulogu Lakija – karikaturu bezuslovne servilnosti gospodaru, iako ne uspijeva da sputa notu egzibicionističkog i senzualnog koja na momente spontano izbija iz njenih pokreta.
Međutim, nota komično-grotesknog u scenama u kojima se pojavljuju Poco i Laki, koja postoji u Beketovom tekstu, ne funkcioniše u potpunosti u rediteljskoj interpretaciji, barem u većem dijelu predstave, zbog reduciranja nekih elemenata datih u drami. Na primjer, u pomenutim scenama izmijenjeni su rekviziti koje nosi Laki – u predstavi povocem vođeni Laki ne nosi teški kofer, stolicu na rasklapanje i korpu za piknik kao u tekstu, već samo tešku tablu na leđima i kaput preko ruke, a ovaj manjak rekvizita takođe umanjuje i mogućnost da se u ovoj sceni odigraju oni klovnovski gegovi, posrtanja, padanja i posustajanja, koji potenciraju Lakijevu komičnu servilnost i trapavost, koja takođe ukazuje na robovski usud pojedinca. I ovaj detalj nas navodi da razmišljamo o „principu neophodnosti“u Beketovim tekstovima, o kojem je pisao Paolo Bartineti, tvrdeći da je sve što se nalazi u njegovim tekstovim neophodno i da „ništa ne može biti niti mijenjano niti izbrisano“.
Slična intervencija dešava se i na planu scenografije, koju takođe potpisuje reditelj predstave. Umjesto dramskog prostora koji čine samo seoski put i jedno drvo, gdje se apsurd gradi kroz samu situaciju i dijalog, u ovoj predstavi Dijego de Brea taj apsurd pokušava da izrazi kroz nepotrebnu vizualizaciju i estetizaciju Beketove ideje apsurda. U tekstu namjerno ogoljeni prostor tako se nadgrađuje u pravcu definisanja još apstraktnijeg mjesta scenografijom koja se nadovezuje na obilježja beketovske poetike (nijemi film, minimalizam i sl.). Naime, na scenu se uvodi platno za filmsku projekciju i jedan broj mikrofona; scena se kanapima vizuelno dijeli po horizontali i vertikali, dakle na geometrijske ravni, a sa plafona vise i karike na užetu za atletske vježbe. Znamo da Beket ne bi bio srećan da vidi na sceni išta osim golog prostora sa drvetom, ambijenta koji sugeriše apokaliptičan kraj ljudske vrste – pustoš i komičnu obesmišljenost egzistencije, ali ipak smo zahvalni što scena nije zaprljana realističnim znakovima i što uglavnom uspijeva da očuva začudnost atmosfere ovog Beketovog dramskog remek djela.
Konačno, postavka Dijega de Bree uglavnom je korektno osmišljena i realizovana, uz pojedine izbore koji na momente razvodnjavaju britki Beketov humor, dok je sami izbor produkcije da realizuje ovu predstavu značajan s aspekta vrijednosti ovog dramskog nasljeđa, jedne poetike koja se ne može definisati kao apsolutno pesimistična, budući se ona se protivi cinizmu, materijalizmu i pohlepi našeg doba i prisiljava nas da ponovo razmislimo o smislu svijeta u kojem živimo idući u susret laičkoj duhovnosti.