Sobe: Usta puna zastave

Dramski studio Prazan prostor: Ilija Đurović, "Sobe", red. Mirko Radonjić

Pri kraju predstave „Sobe“, koja je premijerno izvedena 18. septembra prošle godine, nalazi se scena u kojoj jedan od glavnih likova, mladić Vorda, čija su usta zapušena crnogorskom zastavom, biva brutalno sadistički silovan pendrekom. Ono što je Vordi, koji realistično pati na podu, uradio visokopozicionirani predstavnik države, policijski inspektor Simo, brehtovski začudno nam pokazuje njegov ljubavnik Kolja, dok mu istovremeno, tješeći ga sa istinskim, bezrezervnim očajanjem, na trenutak steže zavezanu ruku. Ovom scenom kulminira snažan osjećaj koji se gradi tokom izvedbe, da smo skupa sa likovima, i glumcima koji ih igraju dio zajedničkog, stvarnosnog društvenog košmara, iz kojeg grčevito želimo da se probudimo.

U nekom drugom kontekstu, pomenuta zastava, u ovoj vrijednoj, vrlo višeslojnoj, istinski alternativnoj, autentičnoj i „živoj“ predstavi Mirka Radonjića (asistentkinja reditelja Marija Backović), izvjesno bi bila mnogo manje bitan i provokativan pozorišni znak. Međutim, s obzirom na nedavno usvajanje perfidno cenzorskih odredbi Zakona o državnim simbolima i Danu državnosti Crne Gore, kojima se predviđaju novčane kazne za pravna lica koja upotrebe zastavu u umjetničkom stvaralaštvu “na način kojim se narušavaju javni moral, ugled i dostojanstvo Crne Gore”, ili, “daleko bilo”, postave zastavu tako da dodiruje pod, zastava kojom su začepljena Vordina usta se raskošno simbolički rascvjetava u znamenje vladajuće isprazne, represivne, kičaste, pogubne „industrije patriotizma“.

Dramski tekst Ilije Đurovića „Sobe“ priča je o mladim ljudima u današnjoj Podgorici, koji su iz disfunkcionalnih porodica pobjegli u svijet narkomanije i kriminala. U komadu su naglašena društvena značenja – poremećeni kriminogeni društveni sistem, koji pogubno utiče na mlade generacije, pružajući im iskrivljene uzore i modele, oslikan uz elemente brutalizma (visokopozicionirani policijski činovnik sadista, koji muči i siluje glavne likove, homofobija, narkomanija).

Predstava na složen, osebujan način čvrsto i nenametljivo „hvata“ i razvija specifičnu, prisno i mučno palanačku atmosferu – baš i upravo današnje Podgorice. Izvedba započinje okupljanjem 25 gledalaca kod starovaroške Sahat kule, gdje im se neformalno obraća glumac Pavle Prelević, (pseudo)dokumentaristički ćaskajući o Staroj varoši i odrastanju u tom kraju, obilježenom nepropitivanim surovošću i primitivizmom. Kroz upadice drugog izvođača, Slaviše Grubiše, o dramskom studiju Prazan prostor u prizemlju obližnje kuće u kome će se odvijati predstava, i uslovima koje tamo (ne) možemo očekivati, zapliće se problematizovanje odnosa između glumca i lika, pozorišta i stvarnosti.

Nekonvencionalnost (npr. reditelj na ulazu dočekuje publiku i pregleda ulaznice, zajedničko piće i razgovor u hodniku na pauzi) i rastvaranje pozorišnih mehanizama ključno karakterišu odvijanje predstave. Glumci Pavle Prelević, Aleksandar Gavranić, Stevan Vuković i Slaviša Grubiša nastupaju distancirano, deziluzionistički, uslovno: naglas čitaju didaskalije, ubacuju „svježe“ vijesti iz kriminalne rubrike i komentare na njih, najavljuju i prepričavaju scene, raspravljaju o tome treba li neku scenu odigrati onako kako je napisana, komentarišu sopstveno izvođenje, daju objašnjenja publici, ostaju i „privatno“ učestvuju u scenama u kojima ih nema kao likova; u izvođenje se uključuju reditelj i asistentkinja reditelja...

Aleksandar Gavranić i Pavle Prelević igraju u početku međusobno nedovoljno poznate cimere Vordu i Kolju, besperspektivne „kul“ momke sa margine, koji se hvale svojim seksualnim dogodovštinama, pomalo piju, koriste „lake“ droge, i naivno maštaju o lakoj zaradi, koja bi im promijenila živote. Oni u svoj nastup, pored uslovnosti i deziluzionizma – prepričavanja i šematskog pokazivanja događaja, unose i pažljivo dozirane elemente naturalizma, postižući plodonosno preplitanje saosjećanja sa prosuđivanjem. Na ovaj način, postiže se da njihov odnos od dva neprijatno-smiješno „neopravdano gola glumca“, koji neuživljeno, pa i nevoljko demonstriraju početak privlačnosti i zaljubljenosti; i dva lika koji su sami dio okolne groteskne truleži i banalnosti – postaje nešto bezrezervno, ranjivo, očajno i divno, što „premaša i sadrži postojanje“. Stevan Vuković oblikuje Daču, „pristojnog“ dilera droge koji se, zato što vodi računa o higijeni „prodavnice“ i ne vara, smatra poštenim čovjekom koji pošteno radi svoj posao. U međuprostoru, kao izvođač koji prisustvuje scenama u kojima nema njegovog lika, bitna Vukovićeva uloga je i unošenje lucidnih komičnih tonova, koji olakšavaju mučnu, povremeno sirovo-brutalnu atmosferu; ali i „odzvanjaju“ neutješnom tragikom, kao znak opšte banalnosti i plitkosti, izostanka savjesti i etike. Slaviša Grubiša nastupa kao glavni „aranžer“ koji lista po tekstu, daje upute drugim glumcima, komentariše, požuruje ih i slično; te kao sitni kriminalac i policijski doušnik Šora, koji cinkari Vordu i Kolju uvlačeći ih u pljačku pumpi; i viši inspektor za droge Simo, sadista koji iskorištava i brutalno maltretira cijelu „vojsku“ očajnika kao što su Šora, Vorda i Kolja.

Nerazlučivo poigravanje stvarnošću i različitim stepenima iluzije, koji se stalno potentno razgrađuju, u skučenom, gotovo sasvim praznom prostoru, u kome se publika miješa sa izvođačima, prenosi nas u dragocjeno, liminalno, granično iskustvo – ono koje je suština samog pozorišta, a koje samo rijetko dobre izvedbe uspijevaju ostvariti. Međutim, sudeći po zakonskom uvođenju cenzure, tvorci ove predstave, kao „nepodobni“ elementi, zaslužuju tek da budu kažnjeni i marginalizovani. Ili pak, sve fašisoidnije političke tendencije kojima svjedočimo, koje, između ostalog, zastavu nameću kao „sveti simbol“ koji svakome ko kritički promišlja mora „začepiti usta“, zaslužuju da im se iz sve snage odupremo.