Mali pirat: Nekompetentnost, primitivizam i tezgarenje
Gradsko pozorište Podgorica i Centar za kulturu Tivat: Ante Staničić, "Mali pirat" (po motivima romana), red. Milan Karadžić
Sa jedne strane, nema smisla pisati o bezvrijednim, štetnim, ultra-komercijalnim pozorišnim uradcima kao što je „Mali pirat“ Milana Karadžića (jer sa ma kako negativnim zaključcima, stručna analiza daje im izvjesnu legitimaciju) – kada oni nastaju u privatnim, komercijalnim pozorištima. Sa druge strane, s obzirom da je ova poražavajuća „tezga“ nastala kao koprodukcija dvije opštinske javne ustanove kulture, što znači da je finansirana budžetskim novcem, nužno je ukazivati na politizovanu nekompetentnost, koja sve suverenije vlada svim područjima društvenog i javnog života u Crnoj Gori, i čiji je jedan od produkata i predstava „Mali pirat“.
U dramatizaciji Aleksandre Glovacki zadržana je osnovna radnja avanturističkog romana za djecu Anta Staničića (1956), o dva brata iz Boke koji u 18. vijeku odlaze da od gusara Ali-Kose spasu otetu sestru; uz smanjivanje gustine događaja i odabira minimuma neophodnog da se ispriča priča. Iako su ovakva kraćenja s obzirom na adekvatno trajanje izvedbe za djecu logična, radnja je učinjena psihološki neuvjerljivijom (recimo Miljanovo prilagođavanje odvajanju od kuće i životu na brodu), i znatno je oslabljena motivacija događanja (npr. Ali-Kosino sticanje povjerenja u Miljana). Nikakvu pak logičnost ni smisaonost nije moguće pronaći u preradama – uvođenju likova i odnosa – usmjerenim ka unošenju preovlađujućih tonova gnusnog i primitivnog mizoginog kvazi-humora. Ovo se prvenstveno odnosi na uvođenje lika Blerte, „slijepe putnice“ na brodu, kojoj se prvo pripisuju svojstva junakinje koja idu do gotovo nadnaravnih moći (sve zna i može; ali da ne bude zabune, naglašava da su je svemu tome naučila braća), a zatim biva degradirana na potencijalnu ljubavnicu, sa kojom Ilko flertuje na sopstvenoj svadbi, uživajući u čerupanju dvaju žena oko njegove pažnje.
U predstavi Milana Karadžića, žene su pokondirene i nakinđurene alapače (okvirne scene svadbe), kolektivni ukras i objekat za iživljavanje (Ali-Kosin harem), ljubiteljke svojih mučitelja i nasilnika (oteta Jelena), trpiteljke brecanja i naređivanja svojih muških „čuvara“ (prije svega porodičnih), „pegule“... Iako je u programskoj knjižici navedeno da je scenskim jezikom priča „približena savremenom senzibilitetu mlade publike“, nemoguće je domisliti na šta bi se to odnosilo: pomenuto nekritičko predstavljanje žena kao degradirane Drugosti, neproblematizovano prikazivanje „tradicije“ pucanja na svadbi i ispijanja rakije od strane glavnog junaka, dječaka Miljana, ili pak opšte srozavanje etičnosti likova i njihovih motiva (pa tako recimo konte Marko daje Ilku svoj najbolji brod ne da oslobodi Jelenu, nego da povrati svoje otete dragocjenosti; Ilko nudi Blerti da mu bude ljubavnica „pred nosem“ svoje mladenke itd.).
Scenski jezik definisan je opštom kičastom površnošću, neosmišljenom i neprimjerenom infantilnošću koja se uklapa u manir najlošijeg pozorišta za djecu, određenog vikanjem i kreveljenjem. U skladu sa napadnošću i diletantizmom rediteljskog aranžmana, glumci (Pavle Popović, Goran Slavić, Miloš Kašćelan, Jelena Đukić, Miloš Pejović, Marija Labudović, Dubravka Drakić, Pavle Ilić, Sanja Popović, Branko Ilić, Marija Đurić, Jelena Simić, Katarina Krek, Branka Femić Šćekić, Omar Bajramspahić, Ivan Kašćelan, te polaznici raznih dramskih studija koji su kolektivno predstavljali „cure sa svadbe / robinje“ i „momke sa svadbe / mornare / pirate“) su igrali u tonu plitkog lakrdijašenja, stvarajući jednoznačne i scenski impotentne likove. Značenjsko-estetska jeftinoća i trivijalnost karakteristika su svega na sceni: banalnih koreografija Nebojše Gromilića (kolektivno trčanje tamo-amo po sceni, vijanje braće bezbroj puta u krug, borbe koje nalikuju na usporene snimke loših „akcionih“ filmova, plesne međuscene aranžirane poput najgorih novogodišnjih TV programa), ultra-stereotipnih kostima (Dragica Laušević) koji u svojoj ružnoj, agresivnoj prenaglašenosti djeluju kao neukusno pretrpane maškare, plejbek songova (Dubravka Drakić i Neven Staničić) sa stupidnim stereotipiziranim refrenima poput „mladoženja mamuran, mlada napirlitana“, podcrtavajuće muzike Irene Popović (orijentalna za gusare, filmsko-dramatična za opasnosti i borbe i sl.), scenografije (Boris Maksimović) koja uključuje oslikano platno... U slučaju ove predstave, suvišna je uzrasna odrednica, jer ona nipošto ne pretenduje da se, postavljajući prava i neodložna pitanja, bilo kako tiče današnjeg djeteta. Vrlo tezgaroški tendenciozno, namijenjena je nemalom broju odraslih ljubitelja rijaliti programa, konzumenata turskih i bolivudskih sapunica i skandal-magazina, koji će na nju oduševljeno dovoditi djecu, težeći da i međe njihovog duhovnog života svedu na iste horizonte.
Mogućnost da se ovakva izvedba kao javno finansirana uopšte može pojaviti, a povrh toga i da Gradsko pozorište u nepunih mjesec dana ima dvije premijere slične pomorsko-pustolovne tematike (pored „Malog pirata“, „Ivo Vizin – Kapetan od snova“), skreće pažnju na nekoliko činjenica. Prva je da kultura suštinski nema nikakve veze sa konstruktom nacionalnog identiteta, te da rabiti nešto tek manifestaciono, jubilejski ili sl., samo jer je na neki način povezano sa nekim prostorom, ako se ne zna šta bi se zaista sa tim, nema mnogo smisla. Drugo, ono što se generalno naziva „tradicijom“ najčešće je retrogradno, krvoločno, isključujuće ka Drugom, te ako se prikazuje, to bi moralo biti sa težnjom da se kritički razgradi i problematizuje. Treće, otrovni hobotnički krakovi politikanski-kadrovičkog upravljanja kulturom u Crnoj Gori, koji dopiru posvuda, stvorili su jedan kafkijansko-vazalni sistem, piramidu onih čije su „reference“ izjednačene sa moći, položajima i političkim „vezama“, od ministra kulture, preko opštinskih skretara/ki za kulturu, do onih koji upravljaju institucijama. S obzirom da je ono što je u takvom „zabranu“ primarno bitno nesumnjivo vlast, moć i komfor, neizbježna posljedica je da kultura u smislu sadržaja, u čemu i leži njen društveni, javni interes, pada daleko u drugi plan, i da odgovorne instance mogu sebi da priušte da parazitski tavore u atmosferi opšte neodgovornosti za programske politike institucija kulture.