Bure baruta: Zajdi, zajdi humanosti
Crnogorsko narodno pozorište: Dejan Dukovski, "Bure baruta", red. Dejan Projkovski
Brojni glumački ansambl, veliki broj muzičara, što iz benda „Toplo Pivo“, što Orkestra počasne garde Vojske Crne Gore i mobilnost scenografije čine predstavu „Bure baruta“, koju je makedonski reditelj Dejan Dukovski režirao prema tekstu Dejana Dukovskog (na osnovu kojeg je nastao i nagrađivani istoimeni film Gorana Paskaljevića) jednim od najspektakularnijih projekat CNP-a. U rad na predstavi uključeni su i drugi makedonski afirmisani umjetnici, kao što su kompozitor Goran Trajkovski i scenograf Valentin Svetozarev, kao i crnogorska kostimografkinja Tijana Todorović. Glumačka ekipa je domaća, a čine je: Mirko Vlahović, Goran Vujović, Aleksandar Gavranić, Danilo Čelebić, Vukan Pejović, Marko Todorović, Vanja Jovićević, Zoran Vujović, Ana Vučković, Filip Đuretić, Petar Burić, Branimir Popović, Nikola Perišić, Mišo Obradović, Dejan Ivanić, Dušan Kovačević, Jelena Nenezić Rakočević, Stevan Radusinović, Jadranka Mamić, Slobodan Marunović i Gojko Burzanović.
Scenario – sa kojim je većina publike, zbog popularnosti Paskaljevićevog filma, barem okvirno upoznata – komponovan je od više međusobno slabo povezanih scena koje tematski povezuje nasilje – fenomen dominantan u društveno-istorijskom kontekstu devedestih godina prošlog vijeka. Iz sadašnje perspektive, ovi događaji, čiju su protagonisti podijeljeni u dvije grupe: na siledžije i žrtve, čine se već kao daleka prošlost koja ima obrise legendarnog i tragičnog. Danas je ove likove zanimljivo posmatrati iz vizure opet novog društvenog konteksta, aktuelnog osjećanja beznađa, neizvjesnosti, potiskivanog bijesa zbog frustracije koju nam nameće sistem koji nas marginalizuje do kraja nudeći nam istovremeno tobožnju mogućnost demokratskog učešća i zbog sumnje da je ikakva promjena moguća.
Generalni utisci o predstavi su da je previše razvučena (ne bi marilo da je vrijeme ekonomičnije korišteno u korist boljih cjelina predstave) i da postoji velika razlika u kvalitetu pojedinih scena, u pogledu mjere i ukusa, a nadasve snage glumačke igre, a to je valjda ono što je najpodložnije subjektivnom doživljaju gledaoca. Scene psihičkog i fizičkog zlostavljanja koje izazivaju najsnažniji osjećaj gorčine, mučnine i jeze sigurno su scena silovanja u parku (Branimir Popović, Petar Burić, Ana Vukčević i Filip Đuretić), scena zatvorskog zlostavljanja (Mišo Obradović, Nikola Perišić i opet Petar Burić) i scena u autobusu u kojoj mladić (Zoran Vujović) kod putnika (Ana Vučković, Slobodan Marunović i Jadranka Mamić) suptilno izaziva osjećaj nelagode, pa onda i straha, a ipak to čini „djetinjasto“ i bez krajnjeg kobnog ishoda. Likovi kao da treniraju nasilje zbog svoje bespomoćnosti u odnosu na sistem – to je pobuna bez smisla i bez cilja, koja kažnjava žrtvu, čin koji se razbuktava sve više sto je žrtva više pasivna i bez snage da se suprotstavi zlostavljaču. U pomenute tri scene, glumci su ti koji apsolutno doprinose njihovoj snazi i dubini značenja, pokazujući da imaju umijeće za interpretaciju likova brutalne drame Dejana Dukovskoga.
Međutim, neke druge scene previše su blijede i zamarajuće zbog ne baš ubjedljive glume pojedinih glumaca i glumica ili, pak, zbog melodramatičnosti samog teksta: npr. scena u kojoj dva druga (Aleksandar Gavranić i Marko Todorović) naizmjenično jedan drugome otkrivaju međusobne izdaje i preljube (koje su počinili sa ženom onog drugog), ili scena u kojoj Mane (Dušan Kovačević), u rascijepanoj košulji i tetoviranim naškrabanim imenom svoje voljene na grudima moli Evdokiju (Jelena Nenezić Rakočević) za oprost. Najzad, ne dopadaju nam se ni neki drugi momenti u igri glumaca, kao što su, na primjer, situacije u kojima glumci sebe i partnere polivaju alkoholom (ovo se ponavlja najmanje pet-šest puta).
Muzika je najveći adut ove predstave. Ona ima značajnu ulogu u stvaranju poetskog i atmosfere balkanskog identiteta – duha slobode, boemskog, ludačkog, ljubavi i patosa. Lajt motiv predstave „Zajdi zajdi“ na značenjskom nivou takođe pokreće pitanje egzistencijalnog nemira i beznađa, povezanog sa osudom balkanskog ludila kao totalnog pomračenja uma i razuma. Iako izvorno izražavaju tugu zbog nepovratnog prolaska mladosti, ove riječi ovdje postaju alarm, poziv na pobunu protiv zalaska humanosti. Dejan Trajkovski obrađuje ovu narodnu pjesmu u više verzija u duhu etno, rok i džez zvuka, a izvode je glumci uz pratnju brojnih izvođača, prevashodno na duvačkim instrumentima i perkusijama. Pomenuti muzički aranžmani u potpunosti energetski ovladavaju scenom i na momente čine predstavu bliskom formi mjuzikla, udaljavajući tako publiku od mučnih scena nasilja i zlostavljanja i čineći predstavu prijemčivom i zabavnom. (Inače, uočavamo da se izvođenje muzike na sceni, održavanje svojevrsnih mini koncerata u okviru predstave, sve češće praktikuje u savremenom pozorištu, čime se scensko djelo distancira od strogog dramsko-scenskog dvojca, pretvarajući se u „golo“ muzičko izvođenje, u muzički spektakl nezavisan od naracije, ili možda sa njom tek asocijativno povezan, a sve to se može dovesti u vezu sa produkcijskom ambicijom da se pozorišno djelo opskrbi sa što više elemenata koji će ga popularizovati, da ne kažemo komercijalizovati, i uvećati sve malobrojnijuju pozorišnu publiku).
Scenografija Valentina Svetozareva – nekad svedeno i minimalističkim sredstvima, a povremeno zavodljivošću pokretne scenografije – stvara realističku iluziju i izaziva uživanje u vizuelnim efektima. Scenografija se često mijenja da bi se dočarala fragmentarnost radnje i različitost konteksta u kojem se odvijaju pojedinačne, jedna od druge skoro nezavisne scene. Isto tako, uočavamo potrebu da se metateatarski podvuče – isticanjem imena predstave i podataka o produkciji – da se pred nama odvija produkcijski značajan projekat i da, valjda, treba da budemo toga svjesni. To nije nepodnošljivo, ali nam ponekad djeluje arogantno (imamo utisak da nam se predstava tako želi prezentovati kao savršen proizvod za konzumiranje). Iako se to, srećom, ne dešava često, nekad imamo utisak da su svi „zadivljujući“ pokreti scenskih platformi (na primjer lebdenje barke u vazduhu) tu samo zato da bi izazvali čuđenje i divljenje, i da je riječ o razmetanju na štetu interpretacije. Tu aroganciju možda možemo da osjetimo i na kraju predstave – „slavljem“ po okončanju predstave kao da se želi iskomunicirati poruka publici da je odgledana predstava sada u njenom vlasništvu, čime se opet publici arogantno podmeće doživljaj zadovoljstva onim što je na sceni prikazano.
Ova predstava, u kojoj sigurno ima snažnih i efektnih scena, odlične glumačke igre, originalnih muzičkih aranžmana, kreativnih kostima i mahom dobro osmišljene scenografije, zavređuje pažnju publike iako inscenacija u cjelini sadrži veći broj nategnutih estetizovanih izbora koji kvare jednu u suštini kvalitetnu predstavu.