Kučka: Muke po testosteronu

Kraljevsko pozorište Zetski dom: "Kučka" (skupno kreirano pozorište), red. Arpad Šiling

Predstava „Kučka“ Arpada Šilinga, kao i nekoliko prethodnih izvedbi Zetskog doma nastala u sklopu projekta „EU Collective Plays“, tipična je za Šilingov pozorišni rad: utemeljena je na skupnoj kreaciji – glumačkim improvizacijama na određene teme (autori teksta su Arpad Šiling i Eva Zabežinski, a asistent reditelja Mirko Radonjić), scenski asketska i ogoljena, u potpunosti zasnovana na pseudo-dokumentarističkoj igri glumaca. Međutim, osnovni razlog zbog koga “Kučka” ostavlja snažan utisak “već viđenog”, jeste za reditelja Šilingovog ugleda (koji je u Zetskom domu 2016. godine režirao vrlo uspješnu predstavu “Dokle pogled seže”) prilično banalno i površno, u pežorativnom smislu “politički korektno” tematsko propitivanje uloge i položaja žene u današnjem društvu.

Utisak je da predstava, čija je polazišna tačka da se uloga žene promijenila, pa “žena danas ima veću slobodu”, zbog čega je muškarac zbunjen tom “novinom” i ne zna šta da učini sa “testosteronom, sada kada više ne mora ići da lovi po šumama”, kao ni sa tim da “žena može raditi bilo koji posao baš kao muškarac i otvoreno reći da ne želi da rađa”, čak i u relativno zaostaloj Crnoj Gori, kasni najmanje stotinjak godina. Naime, odavno je izboreno da žena, kao i muškarac, uživa sva ljudska prava, i sve slobode koje iz njih proizilaze. Sada smo pak, krajnje očigledno na pragu jednog globalnog novog mračnog doba čovječanstva, u kome nam prijeti totalitarna sprega neo-kapitalizma i neo-nacionalizama, drugim riječima, neo-fašizam, kome je jedna od prvih agendi, koja se čak i u srcu već Evrope uveliko sprovodi, upravo nasilničko oduzimanje osnovnih ljudskih prava ženama. U tom kontekstu, razmatranje “boli” i frustracije muškaraca koji se u “novom dobu ženskih prava” ne mogu snaći, djeluje u najmanju ruku licemjerno i traljavo, pa i mizogino; kao i konstrukt da je represija nad ženama i slabijima, nešto što se isključivo uči u porodici, i što nam je čak “zapisano u genetskom kodu”, dok imamo posla sa jednim par excellence političkim programom, kome je “osnovna ćelija društva” samo puko oruđe.

Protagonisti “Kučke” su Žena, koju glumica Nada Vukčević protejski otjelotvoruje kao tajanstvenu putnicu na voznoj stanici, suprugu, partnerku, majku..., i četvorica muškaraca, koje Srđan Grahovac, Stevan Radusinović, Zoran Vujović i Vule Marković igraju kao određenije ocrtane, psihološki produbljenije likove. Prvi dio predstave djeluje obećavajuće: na neobilježenom peronu, na koji rijetki vozovi staju bez voznog reda, u nekoj zabitoj crnogorskoj selendri, jedna samostalna, samopouzdana, ozbiljna i suzdržano-ljubazna, mještanima nepoznata žena sama čeka voz. Odrednice “nepoznata”, “sama” i “žena”, koja pri tom kaže “ne” i “neću”, za muškarce koji se jedan po jedan skupljaju na stanici postaju njena svojevrsna tragička krivica, koja u atmosferi potmule, narastajuće prijeteće napetosti, kako je sugerisano, završava fizičkim nasiljem. Tome prethodi psihičko maltretiranje, u rasponu od nametanja neželjene konverzacije, nabacivanja, brbljivog palanačkog ispovijedanja, ispitivanja, nametanja očekivanja, etiketiranja...

Jedan od uspjelijih segmenata predstave jeste upravo postepeno građenje atmosfere pritiska i prijetnje, što povremeno narasta do neizdrživog apsurda. U ovome ključnu ulogu imaju rijetki, ali vrlo efektni zvukovi (kompozitor Nina Perović): recimo, zvuk tihog ječanja koji nalikuje na zavijanje vjetra i udaljeni lavež čopora pasa sugestivno stvaraju osjećaj bivanja na nekoj metaforičkoj vjetrometini, zlokobnom raskršću “izvan dobra i zla”, gdje jedva još važe zakoni civilizovanog svijeta (uporedivo sa atmosferom nekih filmova Živka Nikolića, npr. “Beštije”). Uz korištenje zvuka vezana je i jedna od najpoetičnije jakih scena predstave, u kojoj se Nada Vukčevič za svoju slobodu protiv nasilnog partnera simbolički bori glasom, odnosno krhko-snažnom melodijom koju proizvodi.

Drugi dio predstave, klizeći u šematizovanu banalnost, donosi prepletene i pretapajuće mozaične rekonstrukcije odnosa četvorice muškaraca sa očevima, majkama, i partnerkama, ilustrativno-stereotipizrano pokazujući kako određeni porodični modeli vode do određenog tipa ličnosti, odnosno, jednostavno rečeno, kako nasilje rađa nasilje. Glumci, koji nastupaju pod sopstvenim imenima, ovdje grade likove koji uveliko liče na skicozne karikature koje izgovaraju fraze, što je naročito izraženo u slučaju kolektivne Majke, istovremeno žrtve i sadomazohističke ljubiteljke patrijarhata. Oni koji nisu direktni učesnici neke scene, posmatraju je, reaguju mimikom, povremeno komentarišu, što se ovdje može shvatiti i kao kužno palanačko okružje. U preovlađujuću neukusnu stereotipnost uklapa se i to da je jedini muškarac koji nije agresivan, i koji je glavni nosilac “humornog olakšanja” (koje ovdje ne uspijeva da se organski pomiješa sa naturalističkim scenama nasilja i atmosferom neodređene prijetnje, i stvori dragocjenu tragikomičnost kakvu smo iskusili u “Dokle pogled seže”) – gej.

Iako je sasvim jasno da loše vaspitanje nužno ostavlja posljedice, prikazati to na krajnje pojednostavljen, fatalistički način, koji vidno zanemaruje i široki društveni kontekst, ali i univerzalno važeću kategoriju lične slobode i odgovornosti svakog pojedinca/ke za svoje postupke, možda je nešto što bi očekivali od neke otaljane Vladine promotivno-edukativne kampanje, isforsirane EU pred-pristupnim obavezama, ali mnogo je manje nego što očekujemo od pozorišta.