Apartman Savoja: Odrađivanje projektnog zadatka

Kraljevsko pozorište Zetski dom: Sandra Vujović i Marija Čolpa, "Apartman Savoja", red. Slobodan Milatović

Predstava „Apartman Savoja“, koju je prema istoimenoj jednočinci Sandre Vujović i kratkoj priči „Punktiranje duše“ Marije Čolpe režirao Slobodan Milatović, druga je produkcija Zetskog doma nastala u okviru projekta finansiranog iz fonda Kreativna Evropa „EU Collective Plays“, čiji je nosilac Teatro Stabile delle Arti Medioevali – Società Cooperativa (Italija), a jedan od sedam partnera Kraljevsko pozorište Zetski dom. Tri jednoipogodišnja ciklusa radionica – “Kapital za djecu” (na osnovu kojih je nastala participativna izvedba “Kapital – djeca”, autorski projekat Petra Pejakovića i Dušana Murića), “Jedan čin” i “Kratki rezovi”, bila su otvorena za učešće građanima Cetinja, sa ciljem razvoja publike kroz njeno neposredno uključivanje u kreativni proces.

Tekstovi Vujović i Čolpe nastali su kao rezultat radionica “interaktivnog kreativnog pisanja” “Jedan čin” i “Kratki rezovi”, koje su sa dramaturškim timovima i zainteresovanim građanima (tekstove su pisali dramaturzi, uz aktivno učešće i sugestije publike; dok način i kriterijumi odabira tekstova nisu precizirani u javnim saopštenjima) vodili pisci Ljubomir Đurković i Ognjen Spahić, na teme Jelene Savojske, humanizma i kapitalizma. Jednočinka “Apartman Savoja” na banalan, šematski bukvalizovan način, u pežorativnom smislu “školski” odgovarajući na zadatu temu, suprostavlja neku uprošćenu, jednoznačno određenu “tradiciju” (humanizam) i isto takvu “savremenost” (kapitalizam). Predstavnici savremenosti su Petar i Lena, između kojih je skicirana turbo-folk “ljubavna” priča: On je bahati i nasilni bogataš, kome Ona požrtvovano i nevoljko otplaćuje porodični dug seksualnim uslugama, ali ga u međuvremenu ipak zavoli, a voli u stvari i on nju; ali s obzirom da ima porodicu koju ipak ne može da napusti, ostavlja ipak ona njega, da traje sa vječnom “ranom na srcu”. Isplata poslednje “rate” dovodi ih u iznajmljeni apartman “Savoja”, u kome starac Nikola, sin sobarice Jelene Savojske, sakuplja kraljičine stvari, u želji da zasnuje njenu cetinjsku zadudžinu.

Odsustvo bitnijih ideja, uprošćenu stereotipiziranost likova i šematizovanost dramskih replika prati preočiglednost, površnost i nekoherentnost scenskog jezika. Glumci sa vidnom mukom, koja se prenosi i na gledaoce, pokušavaju da ožive blijedo stereotipne likove, izgrađene isključivo na pomenutoj opreci mjerenja svega prema trenutnoj upotrebno-prodajnoj vrijednosti, i sa druge strane idealizma i nostalgije. Miloš Pejović sirovog i samouvjerenog tecigazdu Petra pokušava ocrta glasnim psovkama, vulgarnostima i autoritativnim bahaćenjem, dok je Lena Ane Vučković utemeljena na izvještačenom afektiranju i infantilnoj lascivnosti. Njihovom bučnom egoizmu Momčilo Pićurić kao Nikola pokušava da konrastira smirenijim tonovima melanholije i čežnje, međutim zbog idejne tanušnosti replika, koje uglavnom izgovara okrenut prema publici, bezizražajnog lica, monotono deklamatorski, i ovaj lik djeluje vrlo “papirnato” i neuvjerljivo.

Šupljost “crtajućih” replika dodatno je podvučena podcrtavajućim, prvoloptaškim radnjama kojima se pokušava ispuniti vrijeme i idejno bespuće, pa tako recimo Lena okida selfije na kraljičinom krevetu, Petar broji novac, Nikola miluje dragocjene predmete i sl. Dodatno, produžavajući bespotrebno mučenje publike ponavljanjem onoga što je od početka očigledno i jasno, svaki lik ima barem jedan poduži samopredstavljački monolog na samom rubu scene, u kome uz patetično i histerično deranje (opet i opet) objašnjava svoje motive: Lena zašto je sa Petrom, Nikola zbog čega sakuplja kraljičine stvari, dok Petar iznosi svoje stavove o vlasništvu, novcu i potenciji.

Drugi dio predstave nastao je na osnovu kratke priče “Punktiranje duše” Marije Čolpe. Tajne posjete “Jelene S” bečkom psihoanalitičaru Jozefu Strudulhofu, predstavljene kao svojevrsna parodija psihoanalize sa liturgijskim tonovima, posreduju posvemašnju značenjsku konfuziju, i po sebi, i u pogledu bilo kakve stilske i značenjske veze sa prvim dijelom izvedbe, sa kojim ga proizvoljno povezuje jedino lik Jelene Savojske (dramaturg Božo Koprivica). Uprkos posredovanoj namjeri autorke da u priči objasni kraljičinu potrebu za “darivanjem i dobročinstvom” kao popunjavanje “tuge, tragike i podsvjesnog bola” zbog smrti mlađe sestre Sofije na krštenju, čemu je svjedočila kao djevojčica, što je ideja scenski upitno potentna po sebi, a u samoj postavci je potpuno nejasna. Odnosno, vidimo Jeleninu potisnutu bol zbog smrti sestre, ali sa tim nije urađeno ništa, i sve djeluje kao nategnuta banalna  besmislica, spajanje stvari između kojih je nemoguće naći bilo kakvu vezu (recimo, izopačena animalnost psihijatra i neshvaćena “predivna divljina prirode Montenegra” i sl).

Predstava u cjelini je tematski neusmjerena, konceptualno neizoštrena, rediteljski nekoherentna, stilski i značenjski nedosljedna. Nakon preovlađujuće realističnog tona prvog dijela, u drugom se uvodi uslovnost – Miloš Pejović igra Naratora, dok se Ana Vučković kao Jelena (konstanta je izvještačeno afektiranje u predstavljanju lika) i Momčilo Pićurić kao Strudulhof  (takođe podjednako deklamativan kao u prvom dijelu) izmjenjuju u pripovijedanju i predstavljanju. U drugom dijelu predstave učestala su i pseudo-poetska rješenja sa metaforičkim ambicijama (npr. usporeni mizansceni, upotreba ogromnih svjećnjaka, kofa sa blatom i vodom, ogromne crvene tkanine, i sl), koji zbog izostanka dramskog razloga i posvemašnje ispraznosti djeluju kao pretenciozni, stilski prenaglašeni spoljnji zahvati.

Sličan utisak ostavlja usmjerenost na unošenje lirskog daha kroz scenografiju (Slobodan Milatović), kostime (Blagoj Micevski), i uključivanje violiniste Vilija Ferdinandija koji povremeno uživo svira. Naime, iako scena ispunjena velikim brojem prigušeno osvjetljenih antikvarnih lampi (u svim veličinama i položajima), kostimi znakovitih boja koji suptilno spajaju raskošne materijale i savremene krojeve, i violinska muzika koja varira od melanholične do uznemirene, po sebi djeluju privlačno i začudno, izostaju scenski zahvati koji bi upečatljivo povezali sve dijelove složenog pozorišnog čina.

S obzirom na visoko vrednovanje pozorišne participacije građana, koja se podstiče kao sredstvo istraživanja i kreativnog izražavanja svakog pojedinca, u svrhu ličnog razvoja i društvenog angažmana; ali i kao svojevrsna garancija bavljenja temama relevantnim za zajednicu, koje odražavaju napetosti u društvu, i smisleno i podsticajno postavljaju pitanja, rezultati skupnih kreativnih procesa u Zetskom domu predstavljaju razočaranje. Utisak je da je nešto bitno promašeno u načinu na koji istinski kolektivitet nastaje “na onom mjestu na kojem se stiču strukturalne, umjetničke i formalne karakteristike savremenog pozorišta”, i da je predstava “Apartman Savoja” nastala kao mučno i nametnuto odrađivanje projektnog zadatka.