Otelo: Ljubomora pokretač u borbi za prevlast

Narodni teatar Bitolj: Vilijam Šekspir, "Otelo", red. Diego de Brea

U okviru međunarodnog festivala MIT na Cetinju u Zetskom domu 22. septembra 2017. godine izvedena je Šekspirov “Otelo” u režiji Diega de Brea, predstave u produkciji Narodnog teatra iz Bitolja.

Šekspirova drama „Otelo“ u osnovi je naizgled  melodramska priča o tome kako je Otela nasamario prijatelj da povjeruje da ga žena vara, te se odlučuje da je kazni smrću. No podtekst te priče je klasična igri moći, ono što je uvijek prisutno u šekspirijanskom opusu, a to je neprestano razotkrivanje ljudske prirode u kojoj postoji vječita želja za vlašću, za moći, za posjedovanjem. U drami dva suprostavljena lika žele istu stvar – vlast i moć – samo što to Otleo ostvaruje stvarnim zaslugama, a drugi raznim manipulacijama. Otelo kao strastveni muž, opčinjavajući govornik, postaje general svojom zaslugom, svojom hrabrošću i drugim plemenitim vrlinama. Za razliku od njega, Jago napreduje služeći se spletkama, intrigama, podmetačinama i zločinima, koristeći ljude kao pione taktički i hladnokrvno u težnji da dosegne vrh hijerarhijske ljestvice gazeći one iznad i ispod sebe...

Igra glumaca vjerno oslikava psihološki profil spletkaroša Jaga (Marjan Gorgievski), ljubomornog muža Otela (Borce Gakovski) i nepravedno oklevetane žene Dezdemone (Katerina Anevska), koji realistično oslikavaju svoje emocije, i pored nekih momenata u režiji gdje se pridodaju i neki elementi glume simboličkog karaktera. To su na primjer scene Jagovog fizičkog maltretiranja Otela močenjem glave u lavor, prskanja njegovog tijela vodom i slično, čime se aludira na unutrašnju torturu koju lik preživljava. No problem je u tome što su ti povremeni avangardni bjegovi od realizma, nekad funkciji naglašavanja nekih značenja teksta, a nekada su puki estetski momenti posvećeni više zadovoljenju vizuelnog doživljaja, a manje značenjski saznajnog.

Najzad, treba pohvaliti glumce, naročito Borceta Gakovskog koji igra Otela, koji je energičnom, izražajnom igrom zaista dočarao zatrovanost svog duha i tijela Jagovim lažima, dok je Marjan Gorgievski dobro iznio lik beskrupuloznog i bolesno ambicioznog Jaga,  manipulatora čiju je izražajnost igre donekle ipak ublažila upotreba mikrofona. Lik Dezdemone je prilično zahtjevan iz perspektive savremenog pozorišta, u smislu da je teško uobličiti ga bez rizika da bude patetičan, a opet upečatljiv i izražajan, u čemu je Katerina Anevska čini se i mahom uspjela.

Scenografija se oslanja na jednostavan, prazan prostor, svjetlosnih kontrasta (Diego de Brea), jednobojnih kostima (Blagoj Micevski) – svedenih elizabetijanskih i savremenih formi. Tako je stavljen naglasak na vizuelnu kompoziciju scene u kojem su suprostavljeni likovi obilježeni između ostalog i simbolikom boja kostima (svi su crni osim Dezdemonin crveni). Takođe muzici je dodijeljena funkcija podvlačenja značenjski ključnih dramskih momenata, dovedeni na nivo lirskog zahvaljujući uzvišenim tonovima operskih arija. U ovakvom pristupu vidimo jedan poetski stil režije, koji je najviše usmjeren na odslikavanje stanja duha protagonista i atmosfere sukoba.

Reditelj je priredio drugačiji kraj priče, možda imajući u vidu originalnu priču „Crnac iz Venecije“ (1565) Đambatiste Điraldija Ćincija po čijim motivima je Šekspir napisao svoju dramu. Naime, u Ćincijevoj priči Otelo se uopšte ne kaje što je ubio ženu preljubnicu, pa nakon ubistva Jago i Otelo se daju bijeg, pri čemu autor kao pouku izvlači da evropske žene bi trebalo da se udaju za crnce. Međutim, Šekspir je odbacio ovu ideju o inferiornosti crne rase i prikazao Otela nasuprot tome kao plemenitog čovjeka, i pored klevetanja okoline o njegovoj „majmunskoj prirodi“; te pruža drugačiji svršetak priče u kojem nakon ubistva Dezdemone, Otelo dolazi do saznanja o Jagovim intrigama, pa potom oduzima sebi život i umire pored voljene. Naime, ovdje reditelj završava dramu tako što Otelo zadovoljno puši cigaretu iznad Dezdemoninog mrtvog tijela, a iza njih stoji Jago koji takođe zadovoljno puši, te scenu zaglušuje ogromni dim  kao simbol laži i intriga koje se sumorno šire i uobličavaju stvarnost. Čini se da je time reditelj htio prikazati jedan i još tragičniji kraj, u kojem ne dolazi do spoznanja istine, navodeći na zaključak da u realnosti ipak pobjeđuju beskrupulozni, ambiciozni i zločinci; a gledano iz feminističkog ugla, proizilazi da mizogini nasilnici prolaze nekažnjeno.

O izvođenju ovog dramskog klasika možemo reći da je lucidno, tekstu relativno vjerno i korektno tumačenje, realistično sa ponekim avangardnom intervencijom. U krajnjem, osjeća se  opterećenost reditelja za originalnošću, pa se ne postiže u velikoj mjeri niti snaga Šekspirove riječi, niti se dobija na snazi izvođačkog izraza. Tek u naznakama  se naslućuje nepomirena rastrzanost reditelja između realističnog momenta vjernog tumačenju teksta i želje za upražnjavanjem tehnika performans arta.

Ipak, riječ je o predstavi koja je stilski korektna, sa sjajnom igrom glumaca u kojoj reditelj uspijeva da nas unese u Šekspirov mračni i intrigantni svijet, ogledalo realnog života u kojem je moć nad drugima glavna ljudska opsesija.