Noć: Da li sloboda umije da pjeva...

Kraljevsko pozorište Zetski dom: Aleksandar Radunović, "Noć", red. Andrej Cvetanovski

Dramski tekst „Noć“ Aleksandra Radunovića, čijom je praizvedbom u režiji Andreja Cvetanovskog, na sceni Zetskog doma otpočeo ovogodišnji MIT festival, tematsko-stilski, te po manama klišeiziranosti, skicoznosti i značenjske razvodnjenosti, vrlo je sličan Radunovićevom tekstu „Leptir“, praizvedenom na prošlogodišnjem izdanju festivala. Podnaslovljena kao „sitni komad u dvije slike“, ova savremena porodična drama, poput „Leptira“, okuplja članove jedne razorene porodice, koji se u graničnoj situaciji, ovdje posredovanoj sinovljevim priznanjem ocu da je homoseksualac, bolno suočavaju sa izbjegavanim istinama o sebi i drugima, potisnutim nerazumijevanjima, slomom komunikacije, i otuđujućom (samo)mržnjom godinama zataškavanom ispod hipokrizije nošenja stereotipnih, licemjernih društvenih maski.

Za razliku od reditelja Andraša Urbana, koji je, uzimajući „Leptira“ samo kao polazište, usložnio, izoštrio i produbio značenja teksta i kreirao izuzetnu predstavu, režija Andreja Cvetanovskog (dramaturg Božo Koprivica) ne samo da je dodatno podvukla dramaturško-idejne manjkavosti „Noći“, nego je amputirala i one značenjske potencijale izvorno prisutne u drami. Scenska postavka, u očekivanom tonu „realizma sa ponekim odmakom“, donosi blagu stilizaciju, usmjerenu ne ka bilo kakvom metaforičnom produbljivanju značenja, nego isključivo ka komici ukorijenjenoj u nekom vrlo proizvoljno pretpostavljenom i pojednostavljenom stereotipno-karikiranom crnogorskom mentalitetu, što se može objasniti samo željom za lakim i prvoloptaškim dodvoravanjem publici. Pri tome, izvedba ni najmanje ne pretenduje da se bavi društveno-političkim kontekstom, ona je suštinski samo deklarativno ovlašno smještena u današnju Crnu Goru. Ovakvim izborom skretanja ka mentalitetskoj karikaturi ukinuto je ono na čemu drama suštinski počiva, štaviše, ono što je isključivo i omogućava – granična situacija nesnosnog, trajnog fizičkog bola, iracionalne agonije u kojoj se životinjski, bespomoćno vapeći za ništavilom muči nekadašnji tiranski „otac porodice“ porodice i glavni uzročnik njenog raspada Drago Levatić.

Reditelj ga, u najočiglednijem u nizu banalno predvidljivih i manirističkih scenskih rješenja, umjesto u samrtničku postelju smješta na ogromnu drvenu stolicu – presto (scenograf Sergej Svetozarev), odakle stoluje uz pomoć ogromnog štapa, sa „folklornom“ neizbježnošću nogu uronjenih u lavor. Mučno okretanje u krevetu, za koje je neophodna pomoć drugih, tako je zamijenjeno bezrazložnim i od značenja ispražnjenim okretanjem stolice i polica sa ljekarijama koje je okružju (i kojima se ne nazire svrha, jer ništa osim njih ne odaje Dragovu tešku bolest). Dio scenografije je i ogromna bakrenasta pregrada sa stilizovanim motivima granja, koja u pozadini Dragovog prestola povremeno, pod određenim osvjetljenjem, stvara zračak atmosfere nečeg podsvjesno-mračnog, kao i kratka lajtmotivska disonantna melodija; oboje je, međutim, toliko nepovezano sa ostalim scenskim elementima, da značenjski ostaje sasvim nefunkcionalno samodovoljno.

Petar Božović Draga Levatića, represivnog supruga i oca koji je mutnim poslovima zgrnuo priličan imetak, čijim nasljeđivanjem i dalje pokušava da manipuliše ostacima rasute porodice, igra toliko naglašeno karikaturalno, da čak i u ovoj postavci povremeno djeluje kao lik zalutao iz neke druge predstave. Umjesto agoničnih, iskušavajućih bolova koji ga, u odluci da ubije sinovog vjerenika, pretvaraju u zvjersko, tiransko zlo, gledamo smiješno-dosadnog podjetinjilog starčića, koga niko ne može da shvati iole ozbiljno, pa čak ni publika, koja se zacenjivala od smijeha i u samom trenuku pucnja pogrešno usmjerenog u sopstvenog sina, kao i u sceni Dragovog lelekanja za izgubljenim sinovima i rasturenim domom koje je uslijedilo.

Ni ostali glumci, iako umjereniji i efektniji u nastupu, ne uspijevaju da posreduju kontrast između prividno „normalnih“ odnosa na početku, i mračnih ponora otuđenost, sebičnosti i grubosti koji razorno izbijaju na površinu u odsudnoj noći. Liku Dragove snahe Nataše, supruge njegovog odsutnog sina kockara i pijanice Uroša, koju u blago povišenom tonu između patetičnosti i karikaturalnosti igra Ana Vujošević, dramaturško-rediteljskim intervencijama na tekstu oduzeta je za značenja drame ključno bitna dimenzija nadmoćne samosvijesti i zrele smirenosti u nezavidnoj situaciji, koja potiče od već donesenih odluka koje samo čekaju povoljan čas. Nikola Perišić kao Dragov sin Stefan Levatić, koji se nakon deset godina života u inostranstvu vraća da ocu saopšti svoje sekusalno opredjeljenje, takođe nastupa na površini, ospoljeno, bez dojmljivijeg unutrašnjeg pokrića, pa tako njegovo „osvajanje slobode“ zadobija formu ispada, praćenog dernjavom, psovkama, tupkanjem nogama o pod i bijesnim skakanjem u vis. U površnost pristupa i podilaženje publici uklapa se i rediteljska odluka da Stefan i njegov patrner Udo Neuthauzer, koga korektno skicira Marko Todorović, u nekoliko replika govore engleski, a ne njemački, iako je eksplicirano da je Udo Njemac, i da je Stefan u toj zemlji proveo deceniju.

Nepromišljenost i neprodubljenost bavljenja temom „sudara novog vremena i tradicije“ ogleda se i u izboru muzike – elektronskim obradama dvije narodne pjesme (kompozitor Rambo Amadeus), što u kontekstu izvedbe djeluje banalno podcrtavajuće. Možemo postaviti i pitanje o kakvoj tradiciji i modernosti je ovdje uopšte riječ, u vremenu u kome se slobode rapidno gube, u kome globalno zastrašujuće narasta klerofašizam i netrpeljivost prema razlikama svih vrsta (nacionalnim, vjerskim, seksualnim, rodnim...), i u kome upravo vrijeme kada su se te slobode osvajale i nesmetano uživale kao da polako postaje „prošla prošlost“. Treba dodati da ovakvom postavkom, zbog banalnosti pristupa, teško da je učinjena i bilo kakva usluga osvajanju slobode LGBT zajednice u Crnoj Gori. Ilustrativna je scena u kojoj se Stefan i Udo pornografski hladno, anti-emotivno pipkaju na rubu scene, uz prigušeno kikotanje publike, koja nešto kasnije Dragu gromoglasno odobrava smijehom iznošenje mrzilačkih opaski o „pederima“, što nas učvršćuje u stavu da je danas o sudaru tradicije i modernosti potrebno mnogo složenije i produbljenije pozorišno promišljanje.