Gnjev po sebi
Crnogorsko narodno pozorište: Jovana Bojović, "Otvoren kraj", red. Petar Pejaković
Na sceni Studio Crnogorskog narodnog pozorišta 25. februara premijerno je, u režiji Petra Pejakovića, izveden komad „Otvoreni kraj“ Jovane Bojović, koji je osvojio prvo mjesto na konkursu Skroz nova drama koji je CNP ustanovilo 2015. godine sa namjerom da afirmiše savremenu crnogorsku dramu.
Teško da je crnogorska publika ikada imala priliku da tokom neke pozorišne predstave toliko puta čuje riječ k.... (muški polni organ) kao što je to bilo prije nekoliko večeri (25. februara) tokom premijernog izvođenja komada „Otvoreni kraj“ Jovane Bojović u režiji Petra Pejakovića na sceni Studio Crnogorskog narodnog pozorišta. Ovakva kumulacija socijalno nepoželjnih riječi u početku može djelovati kao zamorno umjetničko poštapanje, ali kada na kraju, u songu glavne (i jedine) junakinje Ane (Julija Milačić), ova koprolalia dostigne klimaks i kada gomilanje ovih riječi, sada već istrgnutih iz konteksta i uz pratnju zaglušujuće muzike, preraste u neku vrsti katarzičkog transa – tada sve to postaje zapravo veoma uzbudljivo i tada pomišljamo da bi taj utisak možda mogao biti dobro polazište za razmišljanje o ovom komadu.
„Otvoreni kraj“ je komad koji propituje iskustva grupe savremenih, mladih i urbanih ljudi koji se opiru patrijarhalnom, tradicionalističkon konceptu sreće, društvenih vrijednosti i porodičnih i ljudskih odnosa i koji traže savremene alternative toj društvenoj pradigmi. Potraga je, kako se ispostavlja, osuđena na neuspjeh – savremeni modeli samoostvarenja pokazuju se kao jednako nezadovoljavajući i frustrirajući. Junaci tako ostaju beznadežno zaglavljeni u nekoj vrsti tranzita, u stanju jedne opšte deprivacije, bez nade da mogu naći nove, autentične izvore humanosti do kojih im je prije svega stalo sudeći i po završnoj rečenici – Ljubi bližnjega svoga, kojom se, doduše ironično, poentira taj konačni cilj njihove potrage.
Ali, ovaj komad nije nimalo jednostavno smjestiti u ovaj tematski okvir bez zavirivanja u programsku knjižicu i stejtmente autora. Odmah nam je, naravno, jasno da su ovdje na meti kritike lokalni patrijarhalni model života i njegove čudovišne savremene mutacije, ali se kritika istovremeno usmjerava u tako mnogo pravaca (odustajanje od političkog anarhizma koji se ovdje izjednačava sa mladalačkim buntom, zataškavanje kao odgovor na izazove bolesti i smrti, urbanistička histerija, licemjerje humanitarnog rada i civilnog sektora, profesionalizacija kao samozaborav, nemogućnost komunikacije itd.) da smo na kraju prinuđeni da odustanemo od namjere da sve te kritičke niti ispratimo i vidimo gdje se i da li se ukrštaju. Tim prije što u tim nastojanjima da se lociraju sva moguća, tradicionalna i savremena, globalna i neoliberalna, lokalna i tranzicijska mjesta društvene devijacije koja treba napasti ima i mnogo nespretnosti, banalnosti i opštih mjesta. U osnovi, najbolji i najuzudljiviji djelovi ovog komada i jesu ona mjesta kada smo fokusirani na gnjev po sebi, kada se, kao u završnom songu glavne junakinje, u jednom katarzičkom nastupu koprolalie, zapravo odustaje od namjere da se odredi objekat toga gnjeva, kada nam, dakle, preostaje samo da svjedočimo kako se gnjev izliva u bujici nepristojnih riječi ne nalazeći drugu mogućnost artikulacije. Uostalom, ta vrsta gnjeva nam je veoma bliska: izvori naše savremene opresiranosti su toliko posredovani da više i nismo u stanju da ih identifikujemo i tako lociramo objekat svoga bijesa. Tema „bezrazložnog“ bijesa nije, naravno, nova, čak ni u regionalnom pozorišnom kontekstu gdje je (doduše na fonu ratnih iskustava iz devedesetih) crpljena kroz balkansku ratnu dramaturgju kao regionalnu varijatnu drame krvi i sperme. Ali, bez obzira na to, to iskustvo gnjeva koje više ne može da prepozna svoj objekat, koji ostaje samo gnjev sa kojim se budimo svakoga jutra i dalje nam se čini živo iskustvo koje komad „Otvoreni kraj“, iako nesigurno i nefokusirano, ipak evocira.
Bez obzira na sve primjedbe, „Otvoreni kraj“ na sceni Studio zaista djeluje kao u svojoj kući. Najprije zato što je ovo jedno u svim pozorišnim elementima kultivisano pozorište kakvo očekujemo da vidimo na ovoj sceni. Kada su god na dnevnom redu naše domaće teme i naša stvarnost nekako uvijek strahujemo od koketiranja sa provincijalnom samodopadljivošću i stereotipijom koja se u pozorišnom smislu opet graniči sa amaterizmom. Ništa od toga se ovdje, srećom, nije dogodilo. Prije svega, naravno, zahvaljujući reditelju Petru Pejakoviću ali i samim glumcima (Julija Milačić, Aleksandar Gavranić, Filip Đuretić i Gojko Burzanović) koji su te mogućnosti držali pod kontrolom i kojima je pošlo za rukom da naprave taj umjetnički paravan između nas i naše vlastite realnosti. Uz određene intervencije koje su takođe mišljenje sa istim ciljem, prije svega odlične muzičke interpolacije (Vjera Nikolić), kao i zahvaljujući takođe veoma kultivisanom scenografskim rješenju, koje je i funkcionalno i multiperspektivno, i odmjereno i u pogledu gabarita i u pogledu označiteljskih pretenzija (kostimografija i scenografija Ivanka Vana Prelević), komad „Otvoreni kraj“ na kraju ipak izrasta u jedan i u repertoarskom i u pozorišnom smislu dobar i dobro mišljen projekat.