Moralni sunovrat i kritika bez adrese
Gradsko pozorište Podgorica: "Čuvari tvog poštenja", autorski projekat, red. Boris Liješević
Na velikoj sceni KIC-a „Budo Tomović“ 18. februara 2017. godine odigrana je predstava „Čuvari tvog poštenja“, autorski projekat Borisa Liješevića, u produkciji podgoričkogGradskog pozorišta. To je jedan u nizu Liješevićevih projekata nastalih na improvizacijama glumaca na neku unaprijed datu temu, a ovoga puta reditelj vidi izazov u konceptu poštenja, njegovom značaju i težini za ovdašnje društvo. Crnogorska himna poslužila kao ideja vodilja predstave – zapitanost nad aktuelnošću stiha „sinovi smo tvog stijenja i čuvari tvog poštenja “, u kontekstu društva čiji su tranzicioni procesi stvorili novu klasu bogatih. Ova nova klasa koja se korupcijom i lopovlukom izdigla iznad drugog dijela stanovništva, nameće svima logiku izlišnosti morala i gluposti poštenja. Taj beskrupulizam u vidu bezazlenog oportunizma kao kancer širi se u sve pore društva pa i škole, poslednje brane osnovnih vrijednosti, obrazovanja, slobode i moralnih načela.
Naime, predstava polazi od jednostavnog zapleta - u jednom odjeljenju osnovne škole se događa krađa prikupljenog novca za ekskurziju jednog siromašnog đaka, i odatle su glumci kreirali likove i situacije, koje su na kraju su zaokružene u cjelinu radom dramaturškinje Stele Mišković. Liješević problematizuje današnji odnos djece među sobom, socijalne nejednakosti, okrutnosti i bahatosti bogate omladine i njihovih roditelja prema onima koji nemaju, prema instituciji škole i njenih nastavnika, i uopšte ljudi koji poštenje smatraju zastarelom kategorijom, pa imamo osjećaj da je riječ o pomalo didaktičkom pristupu.
Uslovi u društvu su se promijenili u odnosu na vrijeme u kojem je nastajala himna, više društvenih razlika, korupcijom i nepotizmom samljeven je autoritet svih institucija (u predstavi se osim školskih problematizuju i neke druge). Dakle, neke prilike su se promijenile, ali iako često želimo tumačiti moral prema sopstvenim potrebama on ipak ostaje nepromijenljiva kategorija. Lijepo je to rekao u “Elementarnim česticama“ Mišel Uelbek: „ Čist moral je jedinstven i univerzalan. Sa samim protokom vremena on ne podleže nikakvim promjenama, niti mu se bilo šta može dodati. On ne zavisi ni od kakvog istorijskog, ekonomskog, sociološkog ili kulturološkog faktora, on apsolutno ne zavisi ni od čega. Nije moral taj koji je nečim određen, već je on taj koji određuje. Nije on taj koji uslovljen, već on uslovljava. Drugim riječima, to je jedan apsolut.“
Glumci su uglavnom uspješno prikazali svoje junake, koji više predstavljaju društvene uloge, nego li likove, koji nam se više predstavljaju kao posebni tipovi „dijete domara“, „dijete građevinskog preduzetnika“, „dijete ministra“, i sl. Dubravka Drakić u ulozi nastavnice, ubjedljivo oblikuje lik jedine moralne figure u cijelom tekstu, kroz komične i dramatične tonove prikazuje svoj otpor da se potčini snazi novca - božanstvu kome se svi ostali klanjaju. Simo Trebješanin takođe uvjerljivo gradi lik direktora, kontradiktornost figure koja brani integritet škole i uopšte kategoriju poštenja, a i sam je kompromitovan uslugama koje dobija od oca jednog od đaka. Ostali glumci koji tumače likove učenika takođe igraju uloge svojih roditelja, pa tako Ivona Čović Jaćimović slikovito i karikaturalno prikazuje bahatost, oholost i prostakluk učenice Sanele, ćerke bogatih roditelja, kao i lik njene majke, u tom istom maniru komičnog naglašavanja nademenosti i ispraznosti jedne skorojevićke. Božidar Zuber, upečatljivo i sa dozom humora igra grubog i prostog učenika Goluba, a sa tom istom crtom komičnosti tumači lika njegovog oca - prostaka i neznalice inače preduzetnika koji svojim novcem uspijeva da kupi poštovanje i naklonost svih ostalih likova, izuzev nastavnice muzičkog. Upravo taj lik prikazan je kao pobjednik, jer on pokazuje da se novcem i raznim malverzacijama mogu riješiti svi problemi, pa se zahvaljujući njemu gradi jedna posve pesimistična vizura budućnosti ovoga društva. Ostali glumci Branka Femić Šćekić, Katarina Krek, Emir Ćatović, Pavle Ilić, Sanja Popović, Željko Radunović i Branko Ilić takođe su se dobro snalašli u ovom nezahvalnom zadatku pravljenja predstave koja niče sa skoro praznog papira. Timski rad glumaca kao koautora teksta, doprinio je dinamičnosti i scenskoj efikasnosti predstave, aktuelnosti i živosti izgovorene riječi.
Scenografija (Gorčin Stojanović) je zaista jednostavna, ali je sugestivna i simbolična, a sastoji se od drvenog stepeništa koje se prostire čitavom dužinom scene iznad kojeg se pruža panel sa krupnim planom Njegoševih očiju, nemoćne savjesti crnogorskog bića. Muzika Ramba Amadeusa disonantnim zvukovima psihodeličnog roka razgrađuje melodiju himne sugerišući dekadentnost. Ona zvući maltene bolno, škripavo, pa čak i sarkastično, jer ovi poderani akordi samo podsjećaju na nešto što je bilo čitavo, cijelo, namećući pitanje šta je ostalo od te himne, od njene suštine, od hrabrosti i poštenja?
Reditelj se zaista duboko zapitao nad egzistencijalnom suštinom današnjeg čovjeka, ali i nad konkretnom crnogorskom zbiljom, za koju, ipak, kao takvu ne nazire krivca, pa je tako propustio priliku da napravi istinski angažovanu političku pretstavu za kojom već dugo vapi crnogorska pozorišna scena.
