Bez prostora za nadu

Gradsko pozorište Podgorica i Kotorski festival pozorišta za djecu: Mirjana Medojević i Ilija Đurović, "Kavez", red. Mirjana Medojević

Dramski tekst „Kavez“ Mirjane Medojević pobjednički je tekst 2. Konkursa za najbolji dramski tekst za decu i mlade u Crnoj Gori (ASSITEJ Crna Gora, Kotorski festival pozorišta za djecu i Gradsko pozorište Podgorica). U obrazloženju žirija navedeno je da ova drama „dotiče nekoliko aktuelnih savremenih tema, kao što su odnos prema romskoj djeci, njihovo izrabljivanje i trgovina ljudima“, ali i da se nagrada dodjeljuje „uslovno i kao podsticaj“, odnosno žiri je naglasio da je na pobjedničkom tekstu neophodan dodatni rad u cilju njegovog daljeg formalnog i sadržinskog razvoja, da bi postao adekvatan predložak za pozorišnu produkciju. U višemjesečnom procesu rada rediteljke Mirjane Medojević i dramaturga Ilije Đurovića na razvoju dramskog teksta, tokom procesa rada na predstavi, umjesto djeci mlađeg uzrasta u prvobitnoj verziji, predstava je namijenjena srednjoškolcima. Generalno, konstanta i okosnica priče postao je odnos između dvije tinejdžerke iz radikalno različitih miljea, Iris iz ugledne i bogate porodice, i romskog siročeta Monike, kroz koji se uvode i motivi različitih porodičnih i društvenih problema.

S obzirom na uvid u originalni tekst, u kome su se problemi teškog položaja romske djece, savremene porodice i hraniteljstva razmatrali na prilično plakatski, polarizovan crno-bijeli način, te jednu od kasnijih verzija, tematski-idejno mnogo dojmljivije profilisanu i prilagođenu senzibilitetu tinejdžerske publike, utisak koji ostavlja predstava (i konačni predložak) jeste da se u dramaturško-rediteljskom poigravanju raznim verzijama teksta i ispitivanju mogućnosti na koje se sve načine može ispričati priča, uveliko izgubila iz vida publika, odnosno proklamovana ciljna grupa. Namjera senzibilisanja mlade publike za društvene probleme, i težnja da se ista suoči sa realnim životnim pitanjima i izazovima vrlo je pohvalna, ali iako predstava teži da se bavi relevantnim i značajnim temama, one scenski nisu dovoljno promišljeno elaborirane i prilagođene mladalačkim razmišljanjima i problemima, kroz neophodno usvajanje njihove vizure i ugla sagledavanja.

U predstavi „Kavez“, iako su dio likova dvije adolescentkinje, njihov odnos i zajednički i pojedinačni problemi skrajnuti su na margine priče, u čijem središtu su se našli odnosi između odraslih. Naročito je potencirana poslovna veza uglednog oca porodice, bivšeg kandidata za gradonačelnika, i kriminalca Guzonje, koji se između ostalog bavi organizovanjem prosjačenja i trgovinom ljudima, čime se aludira na isprepletenost vlasti i kriminala. Analitički i pomalo apstraktan, u suštini nepozorištan presjek društva (pripovjedanje o hraniteljstvu radi imidža, korupciji u policiji i sudstvu, i sl.), koji se račva u isuviše tema (raspad porodice, vladavina pogrešnih društvenih vrijednosti, kriminalizovana vlast, stigmatizacija romske djece, prosjačenje, prostitucija, trgovina ljudima, samoubistvo, ubistava, seksualno zlostavljanje, itd.), od kojih ni jedna nije dojmljivije istražena ni zaokružena, zagušio je potencijale za intimnu, scenski potentnu priču o prijateljstvu dvije djevojčice sa suprotnih krajeva „društvene ljestvice“, za koju je trebalo da bude markantan okvir.

Rasplinjavanju značenja doprinosi i izbor da likovi i radnja budu postavljeni prilično jednodimenzionalno, površinsko- plakatski, ocrtano u preoštrim crtama. Nelinearna, višeperspektivna, mozaična izvedba ustrojena je kroz niz kratkih pripovjednih i dijaloških epizoda, koje se često simultano odvijaju na sceni. Istovremeno, priča je opterećena sa isuviše sličnih, brutalnih događaja (ubistva, silovanja...) i prevarenih očekivanja (ko je koga ubio, ko je živ, a ko mrtav...), što sve zajedno u konačnici za efekat ima prezasićenje, i dovodeći do otupljenja publike, postaje nefunkcionalno. Akcenat je stavljen na spoljašnju dinamiku i promjene, i tzv. postdramske postupke koji potenciraju očuđenje - na primjer, scenom prolaze rekviziteri, vizuelno se povremeno razdvaja od auditivnog, koriste se mikrofoni, dijelovi scenskih zbivanja se snimaju i istovremeno uvećano projektuju, emituje se dokumentarni materijal. Međutim, utisak je da rediteljske ideje nisu dovoljno dosljedno i obrazloženo sprovedene (npr. kada je u pitanju upotreba mikrofona, udvajanje detalja scenskih zbivanja snimanjem i projekcijama, odvajanje glasa od tijela) , zbog čega povremeno djeluju samodovoljno, nefunkcionalno, bez uporišta u sadržaju.

Glumci, u skladu sa formalnim okvirima izvođenja, stilski koherentno igraju na površini, oštro, u grubim crtama, hladno i gotovo bez emocija. Maja Šarenac i Dejan Đonović Irisine roditelje predstavljaju kao utilitariste, zaogrnute maskama porodičnih i društvenih uloga, koji suštinske odnose podređuju materijalnom blagostanju i društvenom ugledu. Zoran Vujović kriminalca i makroa Guzonju oblikuje uz naglašene tonove ironije i farse. Jelica Vukčević hladnokrvna je i buntovna tinejdžerka Iris, a Jelena Simić u oblikovanje romske tinejdžerke Monike uspijeva da povremeno unese umekšanije, efektnije tonove - tračak emocije i unutrašnjeg svijeta. Oni tokom predstave mijenjaju uloge naratora i likova, a ovo preplitanje pripovjedanja i podražavanja, kao i odabrana stilizacija igre, u nekim scenama nosi brehtovski kritički smisao. Međutim, način igre kojim je suzbijena emotivna identifikacija sa likovima doprinosi i da likovi i njihovi odnosi djeluju naglašeno jednodimenzionalno, površno, više kao svojevrsne mehanične lutke, nego živa bića, što na planu značenja samo sporadično djelotvorno.

Glumci nastupaju u vrlo kamernom, skučenom, klaustrofobičnom prostoru, koji je vrlo adekvatan, jer metaforički označava bezizlaznost položaja i bespomoćnost romske djece, kao i trulost društvenog sistema. Intimnost odabranog prostora bitna je i zbog, u slučaju predstava za mladu publiku, veoma važnog kontakta između mladih gledalaca i glumaca, odnosno osjećaja da su i fizički uključeni u ono što se zbiva na sceni. Jednostavna, skicozno-ilustrativna scenografija (naturalistička mini-kuhinja, plažni bar, sjedala od auta) zadovoljavajuća je u označavanju mjesta i atmosfera. U modus funkcionalnosti uklapaju se i blagom ironijom začinjeni kostimi (npr. groteskan spoj odrpanih prnja i roze baletske suknjice za lik Monike) Line Leković. U predstavi se koriste i video projekcije (Gojko Berkuljan), koje uglavnom trivijalno ilustruju radnju (kotorski bedemi i kombi kao mjesta dešavanja), povremeno i toliko očigledno da to prelazi u banalni kič (raskopčani šlic pri priči o pokušaju silovanja); a mnogo rjeđe umjereno proširuju značenja (ispisane predrasude prema romskoj djeci, dokumentarni snimak u kome učenik romskog porijekla govori o diskriminaciji u školi). Naročito problematični su smisao i uloga poslednjeg snimka, natopljenog frivolnom ironijom, koga publika gleda kao finale predstave nakon napuštanja prostora igre (koncept „šetanja“ uklapa se u opštu prevlast, odnosno samodovoljnost forme u predstavi). Na devastiranom pustom prostoru, odvija se zabava „sa pucanjem i pjevanjem“, kojoj prisustvuju svi akteri, kikotavi i lascivi, u maniru rijaliti emisija. Pri tome, ne postoji odmak (s obzirom da se i u predstavi učestalo koriste projekcije i vlada slična, mada svedenija atmosfera) koji bi značenja usmjeravala ka tome da se zaista i radi o kritici medijske prezentacije, nego ovakva završnica, natopljena preovlađujućim tonovima farsičnosti, ironije i cinizma, djeluje kao organski dio predstave. Smatramo da su ovakvi tonovi, kojima je obojena cijela izvedba, i koji ne ostavljaju bilo kakav prostor za nadu, malu ličnu utjehu, simboličnu mogućnost za izbavljenje, neadekvani u pozorištu namijenjenom mladoj publici  (podjednako kao što bi bio nedekvatan i izvještačeni „hepiend“).  Pozorište za mlade veoma je osjetljivo, koliko i njegova publika, i njegovo kreiranje zahtjeva veliku mjeru delikatnosti i suptilnosti, što u slučaju predstave „Kavez“, uprkos pohvalnom odabiru tema, nije ostvareno.