Pitko o bitnim temama

Crnogorsko narodno pozorište: Maja Todorović, "Šćeri moja", red. Ana Vukotić

Dramski tekst „Šćeri moja“ Maje Todorović, polazeći od istorijske, dokumentarne građe o crnogorskom knjazu Nikoli Petroviću i njegovoj porodici, inteligentno, subverzivno i podsticajno tretira temu opresivnog i isključujućeg odnosa krajnje patrijahalnog, a time nužno i krajnje zaostalog crnogorskog društva prema ženama. Drama, koja je nagrađena na trećem Konkursu za nagradu CNP-a za savremeni domaći dramski tekst (tematski određenom kao „dramska remapiranja novije crnogorske istorije“), kroz umnogostručavanje mogućih perspektiva dojmljivo dekonstruiše i kreativno nadgrađuje opšteprihvaćene „nedodirljive“ ideološke pozicije i „istine“ na kojima počiva „nacionalni identitet“. Fragmentarno dramsko ispisivanje života kneginje Zorke Petrović, od rođenja do smrti na sopstvenom porođaju, prepleteno je provokativnim, ironičnim autorskim komentarima, koji zaoštravaju, usložnjavaju i univerzalizuju značenja radnje i likova.

Praizvedba ove drame, u režiji Ane Vukotić (saradnik na dramaturgiji Balša Poček), koja potpisuje i adaptaciju teksta (isti je znatno skraćen, uz kompoziciona pomjeranja i dopisivanja) uspješno je otjelotvorila značenjsku višeslojnost komada, ali uz dozirano razblaživanje njegove direktne društvene kritičnosti pomjeranjem ka pitkijim, prijemčivijim melodramatsko-vodviljskim tonovima. Radnja se pripovjeda kroz smjenu stilizovanih, kolektivnih slepstik scena sa naglašenim fizičkim izrazom (koreograf Sonja Vukićević), koje ironično odražavaju mane crnogorskog mentaliteta i društva, kao što su kukavičluk, poltronstvo, megalomanija, zatvorenost u sopstvena palanačka mjerila, i sl., i intimnih, realističnijih, melodramatsko-tragično obojenih scena između knjaza i njegove kćeri. Te promjene prati i muzika (kompozitor Aleksandar Radunović Popaj) koja varira od teatralno-ironične, do čežnjive klavirske melodije, u kojoj postepeno narasta tmurna i napeta potmulost, koja unosi dah egzistencijalnih, metafizičkih pitanja o smislu i suštini.

U skladu sa ovim variraju i načini glumačke igre, pa tako Danilo Čelebić (serdar), vojvoda Božo Petrović (Mišo Obradović), Slavko Kalezić (pjesnik), Slobodan Marunović (tast), Stevan Radusinović (novinar), Goran Vujović (pop), Zoran Vujović (šef diplomatije) i Dušan Kovačević (austrijski izaslanik), kao predstavnici i čuvari ekonomske i političke, isključivo muške moći nastupaju značenjski opravdano vrlo teatralno, karikirano, plastično-tipski, što efektno razgrađuje „patriotske“ vrijednosti čiji su nosioci i zagovornici. Mirko Vlahović unosi ironične tonove u oblikovanje knjaza Nikole Petrovića kao figure konvencijama sputanog vladara, ali je znatno realističniji i humanizovaniji kao otac i suprug. Varja Đukić uvjerljivo je izgradila stamenu, suzdržanu kneginju Milenu Petrović, dok je Vanja Jovićević lik radoznale, hrabre, ambiciozne i pravdoljubive kneginje Zorke, koja se bori da svoju sreću drži u sopstvenim rukama, oblikovala uz najveću dozu psihološke delikatnosti. Likovi su odjeveni u funkcionalne, iako prilično nedojmljive kostime (kostimograf Leo Kulaš, saradnica Lina Leković), koji u svom spoju različitih epoha rijetko (recimo, u slučaju Zorkine vjenčanice koja podsjeća na kavez, ili Mileninog jastuka-stomaka) imaju funkciju izvan opšte aluzije na svevremenost značenja.

Ironično-satirično razgrađivanje crnogorske sklonosti ka zatvaranju u dobrovoljnu izolaciju, u kojoj cvjetaju samodopadnost, megalomanija i mitomanija, podvlači i minimalistički ogoljen dizajn scene (Aleksandar Vukotić), na kojoj se nalazi skicozni „dvor“ - otrcana stolica-prijesto, i poluprovidni crveni paravan sa stilizovanim krunama. Scena se povremeno otvara u dubinu prošaranu dimom, što metaforički efektno označava onostrane prostore slobode, rođenja i smrti, naspram ograničenog i ograničavajućeg svijeta palanke. Režija je bitno obilježena značenjski potentnim postupcima stilizacije i umetanja simboličkih prizora, koji teatralizuju i univerzalizuju radnju. Oni su usmjereni ka detronizovanju svekolike isprazne političke mitomanije „roda i običaja“, koja uz ključno bitnu podršku crkvenjaka kao božjih „glasnogovornika“, teži ukalupljivanju i sputavanju žena, ali nameće ograničavajuće stereotipe i muškarcima. Na primjer, stilizovani konj na postolju na kome knjaza servilni podanici gurlitaju tamo-ovamo uvjerljivo depatetizuje poziciju vladara (bilo u državi ili kući); viseće lutke koje se spuštaju za vrijeme Zorkine molitve sugerišu ženino tobožnje „mjesto“, ali i podsjećaju na odsustvo svih neželjenih i nerođenih kćeri, i sl.

Predstava „Šćeri moja“, u vrijeme kada se jednom barem donekle osvojene slobode kako žena, tako i svih slabijih, drugačijih, manjina, opet sunovraćuju pod naletom političko-crkvenog konzervatizma, koji neprikriveno afirmiše „zakon jačega“, nesumnjivo se bavi globalno i lokalno veoma bitnim temama. U ovom slučaju, one su obrađene na najširoj publici prijemčiv način, što je možda donekle ublažilo kritičke, prodrmavajuće potencijale teksta, ali je sasvim sigurno da će ova izvedba dugo i postojano puniti sale i uspijevati da publici postavlja bitna pitanja.