Provokativni društveni eho intimne priče
Kraljevsko pozorište Zetski dom: Aleksandar Radunović, "Leptir", red. Andraš Urban
Drama „Leptir - vježba rođenja“ Aleksandra Radunovića pobjednički je tekst prvog „Promo festa“ 2013. godine, takmičarskog segmenta MIT festivala, u okviru kojeg se organizuju čitanja neizvedenih dramskih djela crnogorskih autora mlađe generacije. O najboljem tekstu glasanjem odlučuje žiri sastavljen od građana Cetinja različitih godina, iskustava i afiniteta, što predstavlja dobru i kod nas neuobičajenu praksu uključivanja publike u procese pozorišnog programiranja. Ova „tragedija u jednom činu“ konstruisana je kao susret troje ljudi povezanih porodičnim i prijateljskim vezama, koji raspliće tajne, istine i laži u odnosima, uz dosta napetosti i obrta. Prestankom igranja stereotipnih društvenih uloga i zbacivanjem licemjernih maski, ispod spoljašnje konvencionalne „normalnosti“, otkrivaju se izlizane veze, i brutalno kuljaju otuđenost, sebičnost, grubost i posvemašnji nedostatak empatije i solidarnosti. Međutim, zbog mjestimične klišeiziranosti, tonova patetike, te prevelike opštosti i svevremenosti ove porodične drame, koja se odigrava u palanačkom ozračju današnje Crne Gore, tekst značenjski ne pogađa dojmljivije niti u jedan bitniji centar.
Reditelj Andraš Urban upečatljivim i osebujnim scenskim čitanjem, uz neznatna skraćivanja predloška (dramaturg Rajko Radulović), vrlo lucidno je usložnio, izoštrio i produbio njegova značenja, uvodeći dojmljivo seciranje društveno-političke situacije na osnovama popucalih šavova porodičnog života. Scenskim jezikom dominira višeslojna, promišljena, značenjski veoma potentna zvukovnost. Nesloboda otuđenih likova zadriglih u lažnim identitetima posvećenih supružnika, roditelja, prijatelja, dobrih ljudi i čestitih građana, efektno je posredovana razdvajanjem likova od njihovih glasova. U prvom dijelu predstave, tekst je bestjelesno, radio-dramski snimljen unaprijed, a glumci na sceni pokretima i mimikom, sasvim neusklađeno sa lažnim, izvještačenim zvučnim frazama, odaju frustriranost i očaj koji vriju ispod tih uglađenih konverzacijskih krinki. Ana Vujošević, Srđan Grahovac i Dejan Ivanić nemimetički, performativno, uz eksplozivnu energiju i naglašenu sirovu tjelesnost igre predstavljaju fragmente likova, bračnog para suočenog sa smrću sina zbog narkomanije, i porodičnog prijatelja koji ih posjećuje da bi im izjavio saučešće. Svo troje glumaca vrlo posvećeno i snažno pokazuju mučno igranje stereotipnih uloga, potisnute užase suživota, zarobljenost u krugu zarazne zlobe i nesreće. Dok je njihov deplasirani, isprazni glas razdvojen od tijela, likovi pomalo djeluju kao bezvoljne marionete, ispod čijih bezizražajnih lica povremeno pokulja potisnuta silovita (samo)mržnja, ali i, gotovo neprimjetno, prolijeću trzaji žala i očaja.
Sa postepenim padanjem maski, za izgovaranje teksta koriste se mikrofoni što, kao i snimanje zvuka, posreduje mučnu otuđenost likova od sebe i okoline, ali i daje opšta, univerzalna značenja njihovom intimnom sukobu. Provokativni društveni eho pojačavaju mikrofonske modulacije glasova aktera, prevaranata i legalnih kriminalaca (adekvatno odjevenih u tipično-ironizovane kostime Line Leković), čije odjekujuće svađe oko novca neodoljivo asociraju na opšti, beskrupulozni i višedecenijski grabež i lopovluk zavađenih crnogorskih političara. Duboko pomjerajućem, prodornom zvučnom izrazu doprinosi i vrlo glasna tehno muzika (Aleksandar Radunović) koja odgovarajuće širi atmosferu buke i bijesa, orgijastičkog uživanja u psihofizičkom nasilju. Ono dovodi do uništenja veza sa drugima, i samih drugih kao sputavajućih neprijatelja, što ne donosi olakšanje, nego tupu prazninu.
Na praznoj, tamnoj, povremeno ispunjenoj dimom sceni, uz mikrofone se nalaze još samo tri stolice, koje umjesto naslona imaju izrezbarene crnogorske grbove (scenografija Andraš Urban). Osim toga, u predstavu su vrlo suptilno i minuciozno utkani stilizovani elementi folklorne i običajne tradicije, poput ljubljenja, nazdravljanja, kola, oružja,..., koji potentno simbolizuju neke od crnogorskih “čojskih i junačkih“ svetinja, kao što su hrabrost, čast, muško prijateljstvo, patrijahalni porodični odnosi,... Izvedba dojmljivo dekonstruiše te tobožnje neupitne, „patriotske“ vrijednosti, koje su generacijama „zaglavljenim između tranzicije i tradicije“ samo ispražnjene forme, floskule iza kojih se pojedinačno i društveno-politički zaklanjaju preovlađujući kukavičluk, licemjerstvo, megalomansko samoljublje, bezočnost, neutaživa pohlepa... U razračunavanju sa iluzijama i lažima koje ključno definišu naše intimno i društveno biće, naročito je efektna poslednja, snažno ironična scena u kojoj glumci, obasjani crvenim svjetlom, uz gusle izgovaraju najotrovnije „izvorne“ crnogorske kletve. Ovakva upotreba instrumenta uz koji se obično opijeva „slavna tradicija“, provokativno upire prstom na vrijeme i sredinu u kojima su licemjerje, hipokrizija i kukavičluk cijenjeni kao jedini probitačan način ponašanja i postojanja, koji pak razjeda mogućnost autentičnih ličnih, porodičnih i društvenih odnosa. Ironija je ovdje intelektualni osmijeh, stav duha koji ima snage da od nevolje stvara nadmoćnost, nada da bi „vježba rođenja“ jednom ipak mogla uspjeti.