Vrludanje između ekstrema

Gradsko pozorište Podgorica: Artur Miler, Pogled s mosta, red. Milan Karadžić

Dramskim tekstom „Pogled s mosta“ (prvobitno stihovana jednočinka, koja je nakon neuspješne praizvedbe 1955. prerađena u proznu dramu od dva čina) Artur Miler je, prema sopstvenim riječima, želio uprizoriti modernog čovjeka u maniru grčke tragedije. Sama radnja ove psihološke i socijalne drame veoma je jednostavna: Edi Karbone, doseljenik iz Italije i lučki radnik na bruklinskim dokovima, živi u sicilijanskoj emigrantskoj zajednici u Njujorku, kao poštovani član iste. On je zaštitnik i uživa poštovanje i svoje porodice, supruge Bitris i njene sedamnaestogodišnje nećakinje Ketrin, koju su odgojili kao svoju kćerku. U trenutku kada komad počinje, Edijeva ljubav prema Ketrin balansira na neuhvatljivoj ivici između zaštitničko-očinske i zaljubljeničko-strasne, a strah od njenog odrastanja i odlaska aktuelizuje dolazak dvojice ilegalnih emigranata, Bitrisinih mladih rođaka. U jednog od njih, Rodolfa, Ketrin se zaista i zaljubljuje, pa tenzije koje neprestano rastu neumitno eksplodiraju u izdaji i nasilju, odnosno Edijevoj smrti. Ta smrt jedini je način da dobije nemoguću borbu između časti i strasti, sačuva željenu sliku o sebi i integritet sopstvene ličnosti, te da vrati neuprljano „vrijeme nevinosti“ u svojim odnosima sa okruženjem. Tok događaja se odvija neumitno i bez ikakvih iznenađenja; vrijednost ove drame leži u mogućnostima da nam pruži univerzalne uvide o ljudskoj prirodi i čovjekovom mučnom vrludanju između ekstrema njegove prirode.

Ovaj potencijal komada nije dovoljno iskorišten u nemaštovitoj, simplifikovanoj i bukvalizovanoj scenskoj postavci reditelja Milana Karadžića, koja je njegova značenja razvodnila i pomjerila ka melodramatičnim (dramaturg Nebojša Bradić). Iz predstave je uveliko odstranjena atmosfera korumpirane i surove sicilijanske zajednice koja živi čvrsto povezana kodovima plemenske pravde i osvete, strasti i nepisanih zakona (npr. likovi komšija kao reprezenata „normalnosti“ te zajednice), iz kojeg čvrsto izrasta Milerova drama. Istovremeno, izostao je i potencijalno plodotvoran rediteljski pomak ka apstraktnijem, univerzalnijem, bezvremeno-mitskom. Italijansko porijeklo porodice mahom je predstavljeno ilustrativno, tipizirano-folklorno, kroz italijansku muziku i ples. Dizajn scene (Nebojša Bradić) je odgovarajuće nedoljmljiv, skicozno-naturalistički (sto, stolice, kofer, sanduk, bokal...), kao i kostimi (Dragica Laušević).

Rediteljsko naglašavanje sladunjavo-banalne erotizovanosti i podcrtavanje komičnih efekata, uz izbor emotivno povišenog, melodramatskog naturalizma kao modusa glumačke igre, slijedu događaja uveliko je oduzelo značenjski potentnu zgusnutost i silovitu neumitnost grčke tragedije. Takođe, takvim izborom, emotivne struje koje u Milerovom tekstu prijeteći teku ispod dijaloga i bitke koje se između likova vode indirektno, izvedene su na površinu, i pretvorene u puki senzacionalizam, u kojem tragičan epilog, odnosno Edijeva smrt, više djeluje kao isječak iz crne hronike, nego kao katarzično iskustvo. Suptilnija, umjerenija, stilizovanija ka mitskom gluma bila bi mnogo efektnija u pridavanju prikazanim događajima dojmljivijih univerzalnih značenja.

Ovaj efekat donekle postiže samo Boro Stjepanović kao advokat Alfijeri, svojevrstan pandan grčkom horu, koji događaje kao pripovjedač omeđava i daje im smisao na distanciran, „veći od života“ način. Mladen Nelević kao Edi Karbone, čija slijepa strast koju odbija da osvijesti postaje njegova sudbina, balansira po neuhvatljivoj granici svojih različitih naklonosti prema Ketrin, sa promjenjivim uspjehom. Njegova supruga Bitris, koju igra Ivana Mrvaljević, takođe je razapeta između protivurječnih osjećanja, ljubavi i ljubomore prema svojoj nećakinji Ketrin, koju je Marija Đurić izgradila kao pomalo naivnu, zbunjeno-ushićeno na pragu fizičke odraslosti. Bitrisini italijanski rođaci, Marko kojeg igra Emir Ćatović i Rodolfo Vuleta Markovića, dati su kao međusobno suprotni stereotipi - Marko je samozatajan, ozbiljan, patrijahalno nastrojen „mačo-men“, dok je Rodolfo lepršav, „feminiziran“, komunikativan i pomalo neuhvatljiv. Važno je napomenuti da svi glumci u pojedinim trenucima uspjevaju da efektno predstave protivurječnosti i borbe koje se vode u svim likovima pojedinačno, ali da se ti trenuci rasipaju u prazno u sveukupno traljavom i nestudioznom rediteljskom rukopisu, koji kao osnovnu atmosferu predstave posreduje osjećaj šupljosti i lažnosti. Tako indikativno, i naturalizmu uprkos, likovi jedu iz praznih tanjira, voda se poliva iz praznog krčaga, Marko ubija Edija Karbonea trapavo mu stavljajući nož ispod pazduha, ubijeni lik nekoliko minuta upadljivo glasno diše,...

Za svoju večernju scenu, Gradsko pozorište mahom bira tekstove sa kojima može da ostane autistično spram stvarnosti u kojoj djeluje (što je po sebi vrlo problematično, s obzirom da je u pitanju javno finansirano pozorište). U svjetlu niza tekstova i predstava bez markantnijeg i značajnijeg smisla, usmjerenih isključivo lakoj zabavi i komercijalnom uspjehu, Milerov „Pogled s mosta“ nesumnjivo je vrijedniji, potentniji repertoarski izbor. Međutim, u predstavi reditelja Milana Karadžića izostala je neophodna jasno i relevantno artikulisana namjera, i ključno pitanje, zašto bismo mi sada i ovdje, gledali baš to. Lišen suptilnije i promišljenije režije, „Pogled s mosta“, koji je kod Milera markantan pogled na tragičnu krhkost ljudskog bića satkanog od protivurječnosti, nema potrebnu dramsku snagu da nam taj pogled omogući.

(kritika je objavljena u dnevnom listu Pobjeda 12.01.2016.)