Intrigantna djela pomiču granice

Showcase hrvatkog kazališta u Zagrebu

Showcase hrvatskog kazališta, svojevrsna smotra najboljih hrvatskih predstava po izboru i u organizaciji hrvatskog Internacionalnog teatarskog instituta, održan je od 17. do 23. aprila u Zagrebu. Hrvatski centar ITI ovaj program uspješno organizuje od 2005. godine, predstavljajući inostranim pozorišnim kritičarima, selektorima festivala, umjetničkim direktorima pozorišta, teatrolozima i prevodiocima dramskih tekstova hrvatsku pozorišnu produkciju, i uspostavljajući mrežu saradnika koji doprinose promovisanju hrvatskog pozorišta u svojim sredinama. Na ovogodišnjem Showecase-u, prikazane su dramske, plesne i predstave za djecu, organizovani razgovori sa umjetnicima i predstavljanja pozorišnih časopisa i portala, kao i raznolikih i plodonosnih aktivnosti samog centra. Prikazane predstave veoma su raznovrsne u produkcionom, tematskom i formalnom smislu, a među dramskim produkcijama, relevantnošću i umjetničkim kvalitetom naročito se izdvojilo nekoliko izvedbi.

Predstava „Ko rukom odneseno“ osebujnog pozorišnog i filmskog autora Bobe Jelčića izvedena je multifunkcionalnom prostoru Teatra &TD, koji od osnivanja '60-ih godina 20. vijeka njeguje poetiku eksperimenta, pomicanja granica i otvorenosti kako projektima etabliranih, tako i mladih neafirmisanih pozorišnih umjetnika. Ova minuciozna pedsesetominutna jednočinka u formalnom smislu veoma je jednostavna, i polazi od beznačajne, gotovo svakodnevne situacije. „Normalnom“, tipičnom sredovječnom bračnom paru ispovijeda se prijatelj, emotivno skrhan nakon prekida ljubavne veze, prigušeno vapijuće željan prijateljske topline i razumijevanja. Publika pod upaljenim svjetlima voajerski posmatra trojku zaglavljenu u veoma skučenoj, naturalističkoj scenografiji - otrcanoj, sumornoj kuhinji socijalističkog urbanog srednjeg sloja. Iako glumci Ivana Krizmanić, Marko Makovičić i Jerko Marčić nastupaju pod vlastitim imenima, i izgovaraju svakodnevne, formalne učtive fraze, predstavu karakteriše apsurdno-poetska povišenost, koja nebitnu situaciju uzdiže do minimalističkog remek-djela seciranja međuljudskih odnosa, a naročto (ne)sposobnosti za istinsku bliskost i empatiju. Za ovo je najzaslužnija maestralna glumačka igra, veoma složena i neuhvatljiva u prostoru između realistične uvjerljivosti i mehanične, ironične teatralnosti. Likovi replike - nekoliko fraza bezbroj puta ponovljenih, izgovaraju monotono, brbljajući do šuma, čime ukazuju na apsurd i obesmišljenost ne-dvosmjerne komunikacije sačinjene od ispraznih formalnosti. Sa druge strane, apsurd je naglašen preciznim, dojmljivim, do perfekcije dovedenim scenskim pokretom - u nedostatki oslonca jedno u drugom, likovi se pridržavaju i hvataju za stvari, dok trzavi pokreti i tikovi djeluju kao ispusni ventil za potisnute unutrašnje nemire i žudnje, i naglašavaju podtekst usamljenosti, otuđenja i anksioznosti. Povremeni iskreni izlivi očajanja slomljenog prijatelja praćeni su nepomičnim neragovanjem od strane supružnika zaglavljenih u banalnom, učmalom suživotu. Pitanje „je li to to, je li to sve od života“, koje suprug i „najbolji prijatelj“ postavlja iz ironičnog, začudnog položaja sa kuhinjske peći, na koju se popeo da se uzdigne nad situacijom, potresno istinito ukazuje na okamenjenost u životima iz kojih je, sa sposobnošću za istinsko povezivanje sa drugima, ispražnjen i svaki bitniji smisao.

Univerzalnim pitanjima ljudske prirode na izuzetno dojmljiv i scenski maštovit način bavi se i predstava „Kristofor Kolumbo“ Zagrebačkog kazališta mladih, koju je prema Krležinoj ranoj ekspresionističkoj „scenskoj viziji“, dugo etiketiranoj neizvodivom, režirao Rene Medvešek. Brod koji valjaju talasi, u olujnoj noći prije otkrića Novog svijeta, postaje metafora svevremenog ljudskog putovanja prema Novom, koje se u istoriji ljudske civilizacije neprekidno pokazuje kao vraćanje novim putem na staro, bezizlazna kružnica (samo)uništenja. Dramska napetost gradi se između ideala pojedinca, oličenog u liku vizionarskog, neshvaćenog admirala Kolumba koji teži da „ustrajno i postojano plovi i leti sve dalje i više“, bez zaustavljanja, i interesa pragmatične mase admiralovih zamjenika, mornara i robova, koji žele Novi svijet da bi ga podčinili i iskoristili. Pri tome, predstava uravnoteženo i pravedno propituje idealizam zanesenog admirala, čija težnja ka slobodi i utopiji isključuje težnju ka pravednijim odnosima, u kojima put ka zvijezdama ne bi išao preko kičme obespravljenih. Sa druge strane, istovrsno se secira i koristoljubivost furiozne, kukavičke mase koja ustrajava na etiketiranju ustajalim, trulim nametnutim identitetima (državnim, crkvenim,...), vođena trbuhom, ali i prirodnom ljudskom težnjom za utočištem i sigurnošću. Čovjek se iz obije vizure pokazuje kao biće nepomirivih suprotnosti, složeno i prevrtljivo. Izvedbu karakteriše izuzetna poetičnost, snolikost i inventivnost scenskog jezika. Ogoljeni scenski dizajn pozornicu pretvara u ogroman stilizovani brod, u kojem glumci (u predstavi nastupa muški dio ansambla ZKM-a) dramskim nastupima i muzičkim, horskim dionicama stvaraju hipnotične, snoviđenjske prizore batrganja ljudskog duha u suočenju sa vječitim, neodgovorivim pitanjem - Kuda?

Činjenicom da nam se neprekidno čini da koračamo naprijed, dok ustvari tapkamo u mjestu, kroz prodorno kritično, ironično i satirično seciranje nekoliko decenija života u socijalističkoj, ratnoj, tranzicionoj i evropskoj Hrvatskoj bavi se i predstava „Kako smo preživjele“ koju je, takođe u Zagrebačkom kazalištu mladih, režirao Dino Mustafić. Nastala na osnovu motiva eseja Slavenke Drakulić i dokumentarnih, ličnih fragmenata sjećanja glumica (raskošno virtuoznog ženskog dijela ansambla ZKM-a), izvedba mozaično, labavo asocijativno uvezano, markirajući tačke ukrštanja javnih i ličnih istorija, rekonstruiše tragove koje su protekle decenije u Hrvatskoj ostavile na pojedincima i generacijama. Efektnom, funkcionalnom scenografijom i kostimografijom  naznačeni su talozi decenija na ovim prostorima: crvene, pravolinijske trake, mantili i borosane za komunizam; crne trake, prigušeno svjetlo, odrpanost i teror medija za ratni period; žuto, kičasto ozračje gimnastičkih sprava i večernjih haljina tranzicije; te dominantna plava u poslednjem dijelu, koja označava EU, vrijeme razočarenja, zapitanosti i svođenja računa. Glumice nastupaju stilizovano, kruto, sa samoironičnim odmakom ka ličnim iskustvima, koji odgovara opštem angažovano-zabavnom tonu predstave. Muzičko variranje poznatih melodija u rok maniru - himni Jugoslavije i Hrvatske, partizanskih i novotalasnih pjesama, klasike i pop melodija, koje se izvodi uživo, doprinosi atmosferi buntovne (samo)ironije. A ironija je nužna samoodbrana i protivotrov za različite, a suštinski iste gnusne ideologije i represivne režime, koji počivaju na vječitoj sprezi moći i novca, ispiraju mozgove i manipulišu kolektivnim identitetima (bili oni socijalistički, nacionalistički, konzumeristički, evropski ili bilo koji drugi), kradući dijelove života svakog od nas. Predstava, izrugujući se kako nasilnom „mi“, tako i kapitalističkom trendovskom narcizmu, značenjski kompleksno ukazuje na poželjnu pravu mjeru zajedništva i solidarnosti slobodnih pojedinaca.

Autorski projekat Mirana Kurspahića „Potop“, produkcija Teatra &TD takođe se, kroz veoma zanimljiv koncept i aktuelnu tematiku, dojmljivo izloženu u svoj svojoj kompleksnosti, bavi poređenjem vremena „onda“ i „sada“, kroz uporedno praćenje različitih generacije iste porodice - djeda i bake 1964., te unuka i unuke 2014. godine. Dok je 1964. godinu u Zagrebu karakterisala katastrofalna poplava, praćena velikom materijalnom štetom i gubicima ljudskih života, 2014.-ta „poplavljena“ je ekonomskom krizom. Iako se predstava time ne bavi, jer je dovršena prije velikih poplava u regionu 2014. godine, činjenica ponovljene istorije i podjednake nespremnosti i zakazivanja države pojačano je u svijesti gledalaca podvukla paralelu između sličnosti problema sa kojima se susreću različite generacije, u predstavi predstavljene kao vršnjaci. Ovo je scenski vrlo intrigantno istaknuto kroz dijeljenje istog prostora i pomjeranje sata na zidu.    Međutim, iz različitog reagovanja na ove probleme, kristalizuju se veoma ozbiljna značenja ove izvedbe, koja nosi široko, lišeno jednostranih optužbi, poređenje različitih društveno-istorijskih okolnosti, vaspitanja, navika, i u konačnici, karaktera. Naime, starija generacija u odsudnom momentu pokazuje odlučnost i hrabro i neumorno gradi nasip na Savi i sopstvenu budućnost, dok unuci suočeni sa problemima apatično odustaju, prepuštaju se ili bježe. Međutim, socijalističko vrijeme, iako oslikano sa dozom nostalgije, ne idealizuje se - njegove mane bolno su seciranje kroz začudnu dječiju perspektivu djevojčice, koja neumorno postavlja pitanja roditeljima koji se prepiru oko toga da li igrati po prljavim pravilima i napredovati, ili ostati pošten, birajući drugo. Ista djevojčica, kao vrlo efektno rediteljsko rješenje, takođe igra i majku mlađe generacije, kojoj sopstvena djeca sa puno gorčine postavljaju pitanje zašto su prokockane neke socijalne i ljudske  vrijednosti koje nisu smjele biti, čime se kroz hroniku jedne porodice uvjerljivo pokazuje nesumnjiva degradacija kvalitete života. Ova naturalistička postavka, začinjena humorom, veoma je ozbiljan pogled u budućnost, kojoj zaloga može biti samo revitalizovanje zatrtih „ondašnjih“ vrijednosti, poput odgovornosti, radne etike, solidarnosti, a bez ponavljanja istih grešaka.

(prikaz je objavljen u dnevnom listu Pobjeda 26.04.2015.)