Kockar: Raspolućenost između Istoka i Zapada
Naroden teatar Bitola: po motivima romana Fjodora M. Dostojevskog, "Kockar", red. Dejan Projkovski
Uz velike scenografske mašinerije visokobudžetnih projekata odigrana je 1. juna na sceni CNP-a u okviru festivala „Maštanije“ predstava „Kockar“ makedonskog Narodnog teatra Bitola, koju je po romanu Dostojevskog režirao Dejan Projkovski.
Kao i u romanu i ovdje su prisutne ideje vodilje o kockarskom fatalizmu i kulturološkom jazu između Istoka i Zapada, prostodušnog i boemskog ruskog duha i proračunatog zapadnjačkog srebroljublja. Radnja se odvija u jednom njemačkom gradiću, gdje je porodica jednog ruskog generala doputovala na odmor, a glavni lik je Aleksej Ivanovič (Ognen Drangovski), zaljubljen u generalovu poćerku Polinu (Ilina Čorevska), za čiju ljubav počinje da se kocka, ali polako kockarska groznica nadjačava opsjednutost ženom.
Kod Alekseja Ivanoviča strast nema svoju svrhu i interes, ona je stereotip slavenskog prepuštanja stihiji, života kao pomamne i destruktivne igre bez smisla mimo same igre. Zbog svojih afiniteta ka samodestrukciji i hedonizmu lik sebe naziva varvarinom i jeretikom, čime ističe svoj otklon od Zapada i civilizacije, i implicitno osuđuje pomodarstvo Rusa koji žele prikriti i izmijeniti svoj identitet, a opet ne mogu pobjeći od svog duha. Riješenost da se životu suprostavi bez opterećivanja očekivanjima drugih, da iskusi sve njegove slasti bez zadrške, svu bol poraza i slast pobjede, Aleksej Ivanovič proživljava kockajući se. Reditelj prenosi na scenu doživljaj kockanja gdje su emocije ekstremnog inteziteta pretočene kroz maksimalno uključivanje svih efekata uključujući dinamične zajedničke koreografije demonskih stvorenja (Nikola Stefanov, Amastasia Hristovska i Blagoj Jovanovski) uz frenetičnu muziku (Goran Trajkoski) i dinamičnu scenu (Valentin Svetozarev). Narativna uloga tog ogromnog scenografskog aparata sa dinamičnim audio-vizuelnim efektima u jednom trenutku ističe moralni sunovrat i bijedu gubitnika a u drugom totalnu euforiju pobjednika, te podvlači iracionalnost i nestalnost čovjekovog bića.
Dostojevski ogoljava suštinu ljudske egzistencije, oslikava čovjeka u svim njegovim niskostima i vrlinama, pa u „Kockaru“ doživljavamo bijedu i delirijum u koji vrtoglavo upada glavni junak. U tom kontekstu čini se funkcionalan i efektan rediteljski izbor da se glavni glumac najprije publici predstavi sasvim nag kroz performativnu igru kreativnim ekspresivnim pokretima (Olga Pango), a opet u skladu sa opisanim stanjem duha. Glumac Ognen Drangovski ostavlja utisak posvećenog rada, punog energije i kreativnosti, jer čini da lik ne posmatramo u realističnoj ravni već kroz izraz začudnog i groteske, implicitno nas navodeći na kontempliranje egzistencijalnih pitanja o biću. Fizički spreman glumac u ulozi neumornog antiheroja čas oponaša kotrljanje kuglice u ruletu, igra tango na koljenima sa glumicom koja sjedi u invalidskim kolicima, on se neprestano kreće, penje, skače, pada, diže, savija, pleše. Ostali glumci skladno funkcionišu na sceni, iako uz značajne razlike u kvalitetu igre, vjerovatno jer se autorski tim fokusirao više na glavnog glumca. Ilina Čorevska, uz neubjedljivu i deklamatorski realističnu igru, predstavila je Polinu kao mističnu i nadmenu i sadistički nastrojenu prema Alekseju Ivanoviču, koji se od njenog roba pretvara u njen predmet želje. Isto tako nedovoljno ubjedljivo Nikolce Projčevski tumači Markiza de Grija, koristoljubivu i prevrtljivu osobu, koja je simbol onog zapadnjačkog promišljanja kapitala kao sredstva za ostvarivanje moći, a nije kao za Alekseja samo povod za igru, uživanje do samodestrukcije. Sa druge strane, izuzezno uspješno Katerina Anevska Drangovska sa dozom ironije tumači lik Blanš de Komenž, izvještačene i koristoljubive ljepotice sumnjivog morala, ističući njenu perfidnost i demosku animalnost. Mitko S. Apostoloski je vjerodostojno prikazao lik generala Zagorjanskoga, samom pojavom rumenog, ćelavog i sijedog starca u svojoj tvrdoglavoj namjeri da oženi mladu francuskinju Blanš. Joanna Popovska tumači lik tetke Antonide Vasilevne, stare bogatašice, majstorski dočaravjući lik superiorne i cinične osobe, čija demonstracija vitalnosti i igranje sa sudbinom dominiraju scenom.
U predstavi značajnu funkciju ima muzika, jer tako uz vizuelne efekte dinamične scene i različite koreografije u potpunosti ovladava prostorom postižući monumentalnost i spektakularnost scena u stilu mjuzikla. Prateći psihičko stanje junaka odnosno toka radnje, muzika se kreće od disonantnih i mračnih tonova elektronske muzike, roka, tanga, ruskog folka, preko pop muzike i najzad do operske arije. Takođe, bitnu ulogu ima scenografija u stvaranju utiska monumentalnosti, rakošno kombinujući mobilnost na vertikalnoj i horizontalnoj osi mnoštvom glomaznih lustera i rotirajućom scenom opremljenoj sa nekoliko različitih ambijenata.
Na koncu, reditelj Dejan Projkovski je uspješno dočarao onaj djelić Dostojevskijevog svijeta u kojem čovjek djeluje istovremeno i animalno i anđeoski u svojim beskrajnim unutrašnjim borbama, a opet kroz prizmu sopstvene poetike teatralizacijom demonskog do krajnjih granica, kao povoda za totalno poigravanje sa formom. Rezultat je spektakularna izvedba visokih izvođačkih dometa i monumentalne scenografije, ali kojoj cilj nije puka efektnost vizuelnog koda već prenošenje slojevitog tumačenja teksta.